سخنرانی آقای دکتر اسدی مدیر کل دفتر بهداشت و بیماریهای آبزیان سازمان دامپزشکی کشور در دوازدهمین کنفرانس ملی و سومین کنفرانس بینالمللی ماهیشناسی ایران 6 و 7 آبان ۱۴۰۴ بابلسر
عنوان سخنرانی: نقش دامپزشکی در بهداشت و سلامت آبزیان
سخنران: دکتر رضا اسدی مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای آبزیان سازمان دامپزشکی کشور
محل سخنرانی: دوازدهمین کنفرانس ملی و سومین کنفرانس بین المللی ماهی شناسی ایران 6-7 آبان 1404
دانشگاه مازندران – بابلسر
در عصر حاضر فعالیت دامپزشکی در آبزی پروری، اشکال مختلفی به خود گرفته است و علاوه بر پیشگیری، کنترل و درمان بیماری ها در قالب فعالیت های فیلدی، شامل تحقیق، تدریس – اشتغال در بخش های دولتی- نظارت بر محصولات غذایی با منشا ء شیلاتی و آبزی پروری – ارزیابی ساختارهای تولیدی و فرآوری و غیره نیز می شود .
دامپزشکان معمولاً به خاطر فداکاریشان در زمینه سلامت و بهداشت حیوانات خشکی زی و پرندگان شناخته میشوند. ولی در دنیای امروز تنوع فزایندهای در مسئول یتهای دامپزشکان ایجاد شده است که شامل بهداشت و سلامت آبزیان در کل صنعت آبزی پروری می باشد.
بهداشت و سلامت آبزیان یک حوزه تخصصی است و مستلزم آن است که دامپزشکان در تشخیص تفاوت های ساختاری و عملکردی بین آبزیان و حیوانات خشکی زی، از جمله تفسیر شرایط طبیعی و پاتولوژیک و درک پویایی محیط آبی، دانش و تجربه داشته باشند و این امر نیازمند آموزش های جامع در زمان تحصیل در دانشگاه و مشارکت در دوره های آموزشی و بازآموزی بعد از فارغ التحصیلی می باشد .
بهداشت و سلامت حیوانات آبزی (علاوه بر حیوانات خشکی زی) یک مسئولیت ذاتی در حرفه دامپزشکی است ازطرفی این حرفه مسئول ارتقاء و مدیریت بهداشت و سلامت و تضمین رفاه و ایمنی غذایی می باشد برای دست یابی به این هدف، آموزش دامپزشکی باید جنبه هایی از بهداشت و سلامت آبزیان را در برنامه های درسی خود بصورت کامل و جامع بگنجاند همچنین دوره های بازآموزی و آموزش های با کیفیت پس از فارغ التحصیلی در این زمینه ، ایجاد و برنامه های آموزشی بصورت مداوم و ویژه در تمام سطوح اجرایی گردد .
گسترش آبزی پروری همواره با افزایش اقدامات دامپزشکی همراه بوده است بطوریکه در سطح جهان و بویژه در 25 سال گذشته طب حیوانات آبزی به طور چشمگیری رشد کرده است و پیش بینی می شود با افزایش تولید و تجارت آبزیان زنده و فرآورده های آبزی، تعداد دامپزشکان درگیر در این بخش در هر سال همچنان افزایش یابد.
سازمان های بین المللی همچون سازمان جهانی بهداشت حیوانات، سازمان تجارت جهانی و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در مواقع اشاره به سیاست های پیشگیری و کنترل بیماری های آبزیان، به خدمات دامپزشکی کشورها اشاره میکنند و این سازمان ها اظهار می کنند که دامپزشکان باید بیشتر درگیر بشوند و مسئولیت بیشتری در رسیدگی به مسائل و موضوعات مربوط به بهداشت و سلامت آبزیان داشته باشند و البته سازمان دامپزشکی کشور در حوزه آبزی پروری این سیاست را دنبال و در این خصوص برنامه ریزی می کند.
مجموعه دامپزشکی در زمینه های ایمنی مواد غذایی) بیماری های مشترک بین انسان و دام، بهداشت مواد غذایی، مقررات بهداشتی (مدیریت بهداشت) از جمله رفاه حیوانات (تحقیق، نظارت اپیدمیولوژیک، پیشگیری، کنترل و تجزیه و تحلیل خطر بیماری ها) بومی، فرامرزی، نوپدید و بازپدید (از صلاحیتهای مهمی برای سلامت آبزیان برخوردار است .
بنابراین، دامپزشکی در موقعیت مناسب و منحصربفردی برای ایفای نقشی پیشرو در مدیریت بهداشت و رفاه آبزیان قراردارد ضمن اینکه سهم سایر متخصصان و کارشناسان فنی آبزیان در حوزه های مرتبط به رسمیت شناخته و به آن احترام گذاشته می شود.
با توجه به رشد آبزی پروری به عنوان یک منبع غذایی جهانی و با توجه به نگرانیها در مورد پتانسیل آلودگی های ناشی از آبزی پروری، ارائه بالاترین کیفیت خدمات بهداشتی در خصوص آبزیان ضروری است .
دامپزشکی، مراقبتهای بهداشتی از حیوانات آبزی را انجام می دهد و دامپزشکان متخصص و فعال در حوزه آبزیان مسئولی تهای مختلف ی مانند مراقبت از حیوانات، تشخیص بیماری، اقدامات جراحی، ارزیابی روش های مدیریتی و تجویز درمان را بر عهده دارند که همگی با هدف حفظ سلامت حیوانات و رفاه عمومی انجام میشوند. آنها همچنین با تضمین ایمنی یک منبع غذایی و کاهش خطرات مرتبط با باقیمانده ها ی دارویی و آلودگی محیطی، نقش حیاتی در حفظ بهداشت عمومی ایفا میکنند و در نتیجه ایمنی و یکپارچگی زنجیره تأمین مواد غذایی را حفظ میکنند.
حرفه دامپزشکی همچنین نقش کلیدی در تضمین پایداری سیستم های آبزی پروری از جمله ارتقاء بهداشت و رفاه آبزیان از مرحله تخم گذاری تا فرآوری و عرضه را دارد . علاوه بر این، دامپزشکان بهترین مرجع برا ی مشاوره در مورد استفاده از واکسن ها و داروهای مناسب به عنوان بخشی از یک استراتژی جامع پیشگیرانه و بهینه سازی سلامت آبزیان هستند و بطور یقین این امر به کاهش استفاده از داروهای دامپزشکی و به حداقل رساندن مقاومت ضد میکروبی (AMR) احتمالی کمک خواهد کرد.
وقوع بیماری های نوپدید آبزیان، یکی از ویژگی های همیشگی صنعت آبزی پروری رو به رشد در سطح جهان بوده است لذا در خصوص برنامه های مرتبط با بهداشت، تکثیر و پرورش و تحقیقات آبزیان بایستی بین سازمان دامپزشکی و سازمان ها و موسسات مرتبط با شیلات تبادل نظر و همکاری وجود داشته باشد. بیش از دو سوم کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) معتقدند که برای بهبود آبزی پروری، همکاری های مطلو بین دامپزشکی و سازمان و موسسات تحقیقاتی و دانشگاهی مرتبط با صنعت آبزی پروری و شیلاتی مورد نیاز است .
به نظر میرسد در سطح جهانی و در کشورها در مورد اطلاع رسانی در مورد بیماری های نوپدید آبزیان تا حدودی عدم شفافیت وجود دارد . با این حال، شفافیت در خصوص اطلاع رسانی بیماری ها به عنوان یکی از مهمترین اقداماتی است که کشورها م یتوانند برای حمایت از تلاش های بین المللی برای مدیریت بیماری های نوپدید آبزیان انجام دهند. مهمترین عوامل برای پاسخ موفقیت آمیز به یک بیماری نوپدید شامل پاسخ زودهنگام، همکاری در صنعت، در دسترس بودن آزمایش های تشخیصی و تشخیص زودهنگام است.
اقدامات مهمی که سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) میتواند برای حمایت از تلاش های بین المللی برای مدیریت بیماری های نوپدید انجام دهد، شامل هماهنگی اقدامات منطقه ای برای بیماری های اخطارکردنی ، ارائه راهنمایی های فنی در مورد بیماری های جدید، حمایت از کشورهای عضو برای ارائه قابلیت های خود و حمایت و پیگیری شفافیت در اطلاع رسانی بیماری های نوپدید در سطح جهانی است.
همانطوری که عرض کردم بخش آبزی پروری در جهان امروز به سرعت در حال رشد است و این شامل افزایش تولید، ایجاد گونه های جدید، اهلی سازی و انتخاب ژنتیکی ویژگیهای مطلوب، تولید گونه های غیربومی در محیط های جدید، فناوری های جدید تولید و افزایش تجارت بین المللی است و البته این ویژگی های آبزی پروری می تواند با بسیاری از عوامل وقوع و بروز بیماری ها سازگار باشد بطوریکه وقوع بیماری های جدید در دهه های اخیر در کشورهای جهان از ویژگی های گسترش و تنوع آبزی پروری بوده است. دو نمونه قابل توجه اخیر شامل سندرم نکروز حاد هپاتوپانکراس(AHPND) میگو و ریزگونه ویروس هرپس استرید 1 (OsHV-1) صدف های اقیانوس آرام و یا عفونت با ویروس هرپس آبالون را می توان نام برد لذا بررسی چگونگی مدیریت بهتر این بیماری ها برای کاهش تأثیرات آنها و جلوگیری از شیوع فرامرزی برای تمام کشورهای آبزی پرور ضروری می باشد .
سطحی از برنامه ریزی ها برای تعیین زمان، چگونگی و نوع اقدامات برای همکاری های منطقه ای و بین المللی، همچنین انجام برنامه های خاص درخصوص بیماری های آبزیان در آسیا برای کاهش تأثیرات آن بایستی انجام و عوامل مورد نیاز برای مدیریت موفقیت آمیز بیماری ها شناسایی گردد چنین فعالیتی با اهداف و فعالیت های مشخص و در چارچوب برنامه کاری کمیسیون های منطقه ایی و جهانی سازمان جهانی بهداشت حیوانات می بایست اجرایی گردد .
بهداشت و مدیریت بیماری های آبزیان دارای 5 جنبه است:
۱- مسئولیت های مدیریت بهداشت آبزیان
2- تجربیات مربوط به بیماری های نوپدید آبزیان
3- واکنش به بیماری های آبزیان
4- پیشگیری و آمادگی
5- همکاری های بین المللی
درحال حاضر رایج ترین و مرسوم ترین کنترل های اجرا شده شامل کنترل تردد، مراقبت و ردیابی، قرنطینه محل های آلوده و منطقه بندی با هدف مهار بیماری و جلوگیری از گسترش بیماری از مناطق آلوده به مناطق پاک می باشد.
درک آگاهانه از اپیدم یولوژی بیماری های آبزیان ، مهمترین عاملی است که برای پیشگیری و کنترل بیماری ها بایستی مورد توجه قرار گیرد. ولی این عامل ممکن است نیاز به سرمایه گذاری قابل توجه منابع داشته باشد و همکاری بین المللی برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات و هماهنگی موسسات دانشگاهی ، پژوهشی و تحقیقاتی در این خصوص ضروری می باشد.
آنچه مشخص است ، توسعه پایدار و تولید مسئولانه و سلامت محور آبزی پروری، بدون هماهنگی و همکاری سازمان دامپزشکی – سازمان شیلات – موسسات تحقیقاتی و پژوهشی – دانشگاه ها – اتحادیه ها و تولیدکنندگان در فرآیندها و تصمیم گیری ها و تنظیم مقررات، قابل دستیابی نیست.
چنین مشارکتی منجر به توانمندسازی آبزی پروری و حرکت به سمت افزایش خود بهبودی و شیوه مدیریت بهتر می گردد.
