ضرورت توجه بسیار جدی به موضوع خطرات قطع برق و آثار تهدیدات ناترازی انرژی بر آبزی پروری و صنایع شیلاتی در سال 1404

در طی هفته گذشته جلساتی به دعوت آقای اکبر فتحی معاون برنامه ریزی و اقتصاد وزارت جهاد کشاورزی در تاریخ 15/11/1403 از ساعت 9 تا 11:30 در محل سالن شهیدان نعمتی جم وزارت جهاد کشاورزی و به دعوت آقای دکتر مختاری مدیر کل دفتر بهبود، کیفیت، فراوری و بازار آبزیان سازمان شیلات ایران در تاریخ 19/11/1403 از ساعت 10 تا 12 در محل سالن جلسات سازمان شیلات ایران با موضوع “بررسی ظرفیت های بخش کشاورزی در استفاده از پنل های خورشیدی و راهکارهای کاهش خاموشی و قطعی برق مزارع و صنایع شیلاتی” برگزار شد. در این جلسات اطلاعات بسیار مفید و ارزشمندی ارائه گردید که به لحاظ اهمیت و توجه به آن توسط پرورش دهندگان محترم آبزیان (به ویژه عزیزانی که به سوی پرورش متراکم روی آورده و قطعاً انرژی برق بیشتری مورد نیاز دارند) و صاحبان صنایع شیلاتی از جمله کارخانجات خوراک، کنسرو، فراوری و سایر صنایع مرتبط به آگاهی می رساند.

1) ناترازی های تامین برق

• ظرفیت تولید برق کشور در جمع 93000 مگاوات است که 13000 مگاوات آن از طریق سیستم برقابی (نیروگاه های متکی به آب سدها) تامین می شود که به دلیل کم آبی و خشکسالی ها کاهش ظرفیت داشته اند.
• 94 % تولید واقعی برق از طریق سوخت فسیلی (گاز و …)  است که کمبود گاز در اثر نیاز مصرف خانگی آن در اوج دوران سرما ، سبب عدم سوخت رسانی بین نیروگاه ها و افزایش خاموشی می شود.
• سهم مصرف خانگی ، صنعت و کشاورزی بسیار بالاست و لازم است که در این بخش ها صرف جویی به عنوان اولین، راحت ترین و کم هزینه ترین راه با جدیت مورد توجه قرار گیرد.

2) سیاست های کلان دولت

• در سال 1395 به این موضوع توجه شد لیکن دولت آقای روحانی مسیر درستی در این رابطه پی نگرفت و تشدید ناترازی ها را در پی داشته است اما در دولت شهید رئیسی تصمیمات مهمی در حوزه واقعی سازی نرخ و نحوه تامین برق و … اخذ شد که در حال اجرایی شدن است.
• مهمترین تصمیمات اتخاذ شده این است که وزارت نیرو از چرخه فروش برق خارج شود و شرکت های نیروگاهی دولتی و خصوصی برق را تولید کرده و در بورس انرژی عرضه کنند.
• در برنامه هفتم هم این موضوع تاکید شده و دولت از رابطه فروش برق و تولید آن خارج شده است . قبلاً دولت برق را با نرخ یارانه­ای در اختیار مصرف کنندگان (خانگی، صنعتی، کشاورزی و …) قرار می­داد و پول آن را هم با تاخیرهایی حتی 2 تا 3 سال به نیروگاه­ها برمی­گرداند و این­ها از تامین قطعات و برآوردن هزینه های متعاقبه ناتوان بودند و این ناترازی تشدید می­شد.
• این سیاست در همه جای دنیا وجود دارد و بسیار معمول است که شرکت های خرد فروشی هستند که واسطه بین نیروگاه و مصرف کننده می شوند و برق را از طریق پلتفرم­ها می­فروشند و پول آن را به سرعت به نیروگاه باز می­گردانند.
• حتی در برخی کشورها روش هایی برای خرید برق وجود دارد که همانند خرید اینترنت است به این معنی که یک حجم مشخص برق را خریداری می­کنند و سپس تمدید می­نمایند.
• برق مهمترین عامل در رشد GDP و رشد اقتصادی کشورهاست و به همین دلیل حتی در آمریکا که بازترین اقتصاد جهان را دارد اگرچه به صورت عرضه و تقاضا قیمت آن تعیین می­شود اما نظارت دولت هم بر قیمت برق وجود دارد و در جاهایی نمی گذارد که قیمت بالای برق به عامل منفی رشد GDP تبدیل شود.
• از سال آینده این سیاست­ها مطابق مصوبات دولت قبل و الزامات برنامه هفتم، عملیاتی می­شود و همه مجبور به رعایت آن خواهند بود چرا که ادامه مسیر قبلی غیر قابل دوام است و به سه روش صرف جویی (ارزان ترین مسیر کاهش مصرف)، انرژی های پاک (عمدتاً نیروگاه خورشیدی) و سیاست های تشویقی (گواهی صرفه جویی، کاهش ردپای کربن، خدمات کاهش مصرف اوج و …) ناترازی کاهش یابد.

4) استراتژی ما در صنعت شیلات چه می تواند باشد؟

• واقعیت این است که برقی وجود ندارد که به صورت دائمی و پایدار تامین شود و چنانچه اقدامی انجام ندهیم باید عوارض قطعی برق را در کار خود تحمل کنیم.
• برای فرار از این وضعیت دو راهکار کوتاه مدت و بلند مدت وجود دارد:

راهکار کوتاه مدت: پیش خرید برق از بورس انرژی برای زمان هایی که با احتمال قطعی برق مواجه هستیم.

راهکار بلند مدت: سرمایه گذاری در تامین انرژی مورد نیاز از طریق نیروگاه خورشیدی.

در این روش مصرف کننده (آبزی پرور یا کارخانجات) به چند طریق می توانند عمل کنند:

الف) نصب نیروگاه فسیلی یا خورشیدی در محل فعالیت خود، این روش مزیت ها و معایبی دارد که باید جداگانه مورد بررسی قرار گیرد ولی برای همه عملیاتی نیست.

ب) مشارکت در تولید یا سرمایه­گذاری در نیروگاه­ها در مناطق دیگر و تهاتر آن با برق مورد نیاز خود در محل مصرف (مازاد تولید هم به قیمت بورس انرژی قابل فروش خواهد بود و دولت هم هزینه بابت انتقال برق نخواهد گرفت)

• یک سوال مهم این است که چه تضمینی وجود دارد که برق خریداری شده (یا تولید شده در محل دیگر) به محل مورد نیاز مصرف کننده (مزارع دور دست یا شرکت ها در شهرک های صنعتی که مشمول قطعی برق می شوند) برسد؟

پاسخ این است که در حال حاضر معمولاً ادارات برق عمدتاً به قطع تمامی مشترکین یک خط انتقال می­کنند درحالی که در میان این مشترکین ممکن است تعدادی خرید برق کرده باشند و یا بخواهند از تهاتر برق استفاده کنند. در این زمینه قوانین حمایتی وجود دارد. در اینجا نقش فیدرها (ترانس ها و خطوط انتقال برق) مهم است. اداره برق تنها در یک صورت می تواند برق را به صورت گزینشی قطع کند و آن این است که مصرف کنندگان مجهز به تجهیزات رویت پذیر و کنترل پذیر باشند.

• در حقیقت هر مشترک که بخواهد برقش قطع نشود باید یا فیدر اختصاصی داشته باشد (که هر کیلومتر فیدر اختصاصی با قیمت های فعلی 5 میلیارد تومان هزینه دارد) که طبیعتاً این مقرون به صرفه نیست و یا باید از فیدر عمومی (همان شبکه موجود فعلی) استفاده کنند ولی نسبت به رعایت پذیر و کنترل پذیر پذیر کردن تمام مصرف کننده­های آن خط عمومی اقدام کند. این مقرون به صرفه‌تر است چراکه با هزینه کمتر کارمندان اداره برق از محل اداره می‌توانند برق آن مشترکان را قطع کنند اما به مصرف کننده‌ای که خرید برق را انجام داده برق برساند.
• با توجه به آن که موضوع کاهش ردپای کربن در تولیدات آبزی‌پروری مطرح است چنانچه ما در زمینه استفاده از انرژی‌های پایدار و سبز سرمایه‌گذاری کنیم می‌توانیم محصول خود را هم بهتر و گران‌تر بفروشیم و بخشی از هزینه افزایش یافته تولید را خنثی کنیم.
• در صنعت شیلات و خصوصاً بخش آبزی‌پروری کاهش کربن به آسانی قابل دسترس است چرا که 94 % تولید برق ایران از طریق فسیلی تامین می‌شود و اگر ما از انرژی خورشیدی استفاده کرده باشیم در واقع 94 % کاهش مصرف کربن خواهیم داشت و می‌توانیم به سرعت گواهی ‌های لازم را اخذ کنیم.
• UNDP مسئول جهانی ارائه این گواهی است و در ایران سازمان‌های محیط زیست و استاندارد گزارش‌های ابتدایی را تهیه و پس از ارائه به UNDP شرکت‌های آدیتور، (Third party) می‌آیند و گواهی کاهش ردپای کربن را صادر می‌کنند.
• طبق الگوی مصرفی که در وزارت نیرو تهیه شده صنایع کنسرو ۹ % بیش از حد مجاز مصرف برق دارند. در مورد سایر صنایع شیلاتی و یا مزارع آبزی پروری عددی تعیین نشده است اما کارشناسان استاندارد انرژی به زودی به آن واحدها مراجعه کرده و مشخص خواهند کرد که مقدار استاندارد مصرف برق این واحدها به چه میزان خواهد بود.
• نکته مهم این است که طبق ماده ۲۶ قانون قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، جریمه هایی به واحدهای مختلف (نسبت به الگوی صحیح مصرف) اعمال می گردد که ارقام آن در بند ث ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم مشخص گردیده و در واقع با پایه قرار دادن قیمت­های برق صادراتی محاسبه خواهد شد.

3) اطلاعات کلی درباره‌ی هزینه‌ها

• بر اساس تابلوی بورس انرژی، قیمت پیش خرید هر کیلو وات برق در فروردین 1404 معادل 3500 تومان است که این رقم در تیرماه و با توجه به افزایش مصرف برق ، تا حدود 7000 تومان هم احتمال افزایش دارد.
• به ازای هر کیلو وات برق خورشیدی حدود 30 میلیون تومان سرمایه‌گذاری لازم است و یک نیروگاه 100 کیلو واتی 2.5 تا 3 میلیارد تومان هزینه خواهد داشت.
• دولت به نیروگاه‌های کوچک 50 تا 200 مگاواتی از طریق پلتفرم‌های تامین مالی جمعی تا 70 % وام با بازپرداخت 5 ساله می‌دهد. برای نیروگاه‌های 100 کیلو واتی هم از طریق صندوق کارآفرینی امید و بنیاد برکت بین 1 تا 2 میلیارد تومان تامین مالی می‌کند.
• اصل انرژی‌های خورشیدی در دنیا از طریق واحدهای خرد است نه نیروگاه‌های بزرگ چند هزار مگاواتی. لذا مزارع میگو یا مجتمع‌های پرورش ماهی و یا صنایع شیلاتی واقع در شهرک‌های صنعتی می‌توانند نیروگاه‌های خرد کوچک مقیاس در محل مصرف داشته باشند.
• نمونه‌هایی از نیروگاه‌های خورشیدی که در مزارع کشاورزی نصب شده در جلسه‌ی وزارت جهاد کشاورزی نمایش داده شد که جالب توجه بود. تعدادی از مزارع و باغات کشاورزی خراسان جنوبی بودند که برای چاه‌های کشاورزی خود برای 100 هکتار باغ یک فضای 800 متر مربعی را به نیروگاه خورشیدی با ظرفیت 65 کیلو وات اختصاص داده بودند.
• نکته مهم بازده و راندمان این نیروگاه‌های خورشیدی است که به دلیل تابش موثر 6 تا 8 ساعتی آفتاب تنها 23 تا 25 % بازده دارند.
• آن طور که نماینده سازمان امور اراضی در جلسه‌ی 15/12/1403 اظهار نمود این سازمان مکلف شده که اراضی مورد نیاز نیروگاه‌های خورشیدی را با شرایط بسیار سهل در اختیار متقاضیان قرار دهد.

جمع بندی

با این توصیفات چاره‌ای نیست جز اینکه از هم اکنون به فکر باشیم و با استفاده از راهکارهای کوتاه مدت (پیش خرید برق در فصول پر خطر عمدتاً مصادف با اوج نیاز به برق در ماه‌های گرم و سرد سال) و میان مدت و بلند مدت (سرمایه‌گذاری در محل و مشارکت در نیروگاه‌های مناطق دیگر به صورت تجمیعی و تهاتر برق) آگاهانه به استقبال موضوع برویم.

بیشترین مخاطره در سال‌های آتی برای واحدهایی است که تولید متراکمی داشته و به سیستم‌های هوا دهی یا گردش آب با استفاده از انرژی دائم وابسته هستند.

همچنین لازم است اتحادیه‌ها و تشکل‌های شیلاتی و سازمان شیلات ایران نسبت به برآورد کل نیاز بخش خود و رسیدن به یک آگاهی کلی در زمینه انرژی مورد نیاز اقدام کنند. در این صورت می‌توان با ساتکا (انجمن سازندگان و تامین‌کنندگان کالاها و خدمات انرژی‌های تجدید پذیر) و شرکت های توانمند و مشاوره ای مانند “برق تو”وارد مذاکره شد تا در استان‌های اصلی اقدام به احداث نیروگاه‌های خورشیدی نمود. این کار نیازمند یک عزم مداوم و جدی گرفتن موضوع است که متاسفانه علی‌رغم هشدارهای اتحادیه، هنوز جدی گرفته نشده و دوستان و همکاران در جلساتی که دعوت به عمل می‌آید مشارکت ندارند.

در هر حال با توجه به کاهش هزینه های عملیاتی در بلندمدت و از آن جا که انرژیهای تجدیدپذیر پس از نصب اولیه، هزینه سوخت ندارند و در بلندمدت ارزانتر از سوختهای فسیلی هستند و در شرایط ناترازی انرژی، قیمت حاملهای انرژی مانند گاز و برق ممکن است به دلیل کمبود عرضه افزایش یابد، اما انرژی خورشیدی هزینه ثابتی دارد باید به این امر مهم توجه ویژه شود.

در ایران، نصب سیستم خورشیدی با توجه به آفتاب فراوان، بازدهی اقتصادی بالایی دارد و دوره بازگشت سرمایه آن حدود ۳-۵ سال است.

رعایت استانداردهای زیست محیطی (مانند کاهش انتشار کربن) برای صادرات به بازارهای جهانی (مثل اروپا) ضروری است و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به دریافت گواهینامه های بین المللی کمک میکند.

بهبود تصویر برند و جذب مشتریان مسئولیت پذیر چیزی است که امروزه  مصرف کنندگان و شرکای تجاری به آن حساس هستند و مسئولیت اجتماعی شرکتها (CSR) را ارزش می گذارند. طبعا استفاده از انرژی پاک، تصویر کارخانه را به عنوان یک واحد پایدار و آینده نگر تقویت میکند و میتواند بازارهای جدیدی (به ویژه در اروپا و شرق آسیا) باز کند.

اتحادیه در نظر دارد قراردادی با یکی از شرکت های توانمند نیروگاه تجدیدپذیر منعقد کند که نسبت به فاینانس این کار به صورت جمعی اقدام کند و تا 20% در سرمایه گذاری مشارکت نموده و سهم متقاضیان ( اعم از آبزی پروران یا واحدهای صنایع شیلاتی) را هم به دو طریق؛ یکی آورده نقدی شرکت ها و دیگری خرید محصول بپذیرد.

اطلاعات و گزارش های تکمیلی متعاقبا اطلاع رسانی می شود.

علی اکبر خدایی/ دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران