ماهیها چقدر باهوش هستند؟ روش جدیدی برای مطالعه آنها کشف شد
12 May 2025
برای مدت طولانی، تواناییهای شناختی ماهیها دستکم گرفته شدهاند و اغلب در شرایط آزمایشگاهی استریل مورد مطالعه قرار گرفتهاند که فاصله زیادی با شرایط رودخانهها، دریاچهها و اقیانوسهایی دارد که بهطور طبیعی آبزیان در آنها زندگی میکنند.
مطالعهی شناخت ماهیها همواره چالشی بوده است. پژوهشگران تنها به مشاهدات در محیطهای مصنوعی محدود شدهاند که میتواند درک ما را دچار تحریف کند، چرا که اسارت ممکن است بر عملکرد شناختی و رفتار ماهیها تأثیر بگذارد.
اکنون، دانشمندانی از مرکز تحقیقاتی و دانشگاه واخنینگن هلند و دانشگاه مونپلیه فرانسه و دانشگاه هند غربی روش ساده و مقرونبهصرفهای برای ارزیابی تواناییهای یادگیری ماهیها مستقیماً در طبیعت با نتایجی شگفتانگیز توسعه دادهاند.
این یافتهها که در مجلهی علمی Methods in Ecology and Evolution منتشر شدهاند، نشان میدهند که ممکن است ماهیها از آنچه تصور میکردیم باهوشتر باشند. این مقاله ابزار نوآورانهی جدید و پیامدهای بالقوهی آن برای آبزیپروری و درک ما از رفتار جانوری را ارائه میکند.
- ابزار جدید برای آزمودن مهارتهای شناختی
برای غلبه بر محدودیتهای مطالعات در اسارت، کاترینا ویا پوکا (Catarina Vila-Pouca) و الکساندر کوتشارال (Alexander Kotrschal) به همراه تیم خود در دانشگاه واخنینگن، ابزاری عملی توسعه دادند: یک تخته غذادهی طراحی شده که به ماهی اجازه می دهد تا بدون نیاز به نگهداری در قفس ( در محیط طبیعی) دیسک ها را فشار دهند تا به پاداش آن به غذا دسترسی پیدا کنند! این سامانهی نوین به پژوهشگران اجازه میدهد تا شناخت ماهیها را در محیطهای طبیعیشان مطالعه کنند و دریچهای بیسابقه به ذهن آنها بگشایند.
- نحوهی کار: شواهدی از یادگیری مستقل
این دستگاه سامانهای ماژولار و سازگار است که میتواند در محیطهای آبی مختلف نصب شود. این دستگاه به ماهیها امکان تعامل با محرکهای بصری مانند دیسکهای رنگی می دهد که نتیجه آن دریافت پاداشهای غذایی است، در حالی که پژوهشگران پاسخهای آنها را بهدقت ثبت میکنند.
«ما به دنبال راهحلی بودیم که بتوان آن را در هرجایی، از برکههای کمعمق تا رودخانههای خروشان، به کار برد»، کاترینا ویا پوکا توضیح میدهد: «با اجازه دادن به ماهیها برای گرفتن تصمیمهای مستقل، تصویر بسیار واضحتری از فرایندهای یادگیری آنها به دست میآوریم.» و این کار امکان این را فراهم میکند تا دامنهی گستردهای از تواناییهای شناختی از جمله یادگیری تداعیگر، تمایز بصری و حافظهی فضایی مورد مطالعه قرار گیرد.
- رویکردی نوآورانه: ماهی های جستوجوگر و ماهی های فرصتطلب!
کلید این پیشرفت در تواناییاش برای ترکیب دقت مطالعات آزمایشگاهی با اصالت محیط طبیعی نهفته است. این دستگاه با دقت طراحی شده تا کمترین تأثیر را بر رفتار ماهیها داشته باشد و اطمینان حاصل شود که مشاهدات، منعکس کننده تواناییهای واقعی شناختی آنها را در شرایط طبیعی است. این سامانه بر روی ماهی گوپی (Poecilia reticulata) در ترینیداد و ماهی Pungitius pungitius در هلند آزمایش شد. ماهیها بهتدریج در انتخاب دیسکهای صحیح پیشرفت نشان دادند عملکردی که با یافتههای آزمایشگاهی پیشین همراستا بود. نکته جالب این است که این مطالعه همچنین راهبردهای اجتماعی متفاوتی را آشکار کرد: در حالی که برخی ماهیها بهطور فعال منابع غذایی را کشف میکردند («جستوجوگران»)، برخی دیگر از تلاشهای آنها بهرهبرداری میکردند («فرصتطلبان»).
- نتایج آشکار و تأثیر آنها بر آبزیپروری
اگرچه این مطالعه بر توصیف دستگاه جدید تمرکز دارد، اما پتانسیل آن برای آبزیپروری چشمگیر است. به گفتهی الکساندر کوتشارال، این روش نگاه ارزشمندی به شناخت ماهیها ارائه میدهد: «مطالعهی جانوران در زیستگاههای طبیعیشان به ما اجازه میدهد رفتار اصیل آنها را بهتر مشاهده کنیم. این نه تنها درک ما از تکامل شناختی را بهبود میبخشد، بلکه پیامدهای مهمی برای حفاظت و رفاه جانوری دارد.»
درک بهتر شناخت ماهیها میتواند به موارد زیر منجر شود:
- بهبود رفاه جانوران: طراحی محیطهای پرورشی محرک و غنیتر که رفتار طبیعی را ترویج داده و استرس را کاهش میدهد.
- تغذیهی بهینه: درک چگونگی یادگیری ماهیها برای یافتن غذا میتواند به توسعه راهبردهای تغذیهای کارآمدتر و پایدارتر کمک کند.
- پیشرفتهای ژنتیکی: شناسایی ویژگیهای شناختی مطلوب میتواند از برنامههای اصلاح نژاد پشتیبانی کند.
- تلاشهای حفاظت بهتر: کاربرد این دانش برای حفاظت از گونهها در زیستبومهایشان.
- نتیجهگیری: دستگاهی چندمنظوره و در دسترس
این دستگاه جدید کمهزینه که بهراحتی با گونههای مختلف ماهی سازگار میشود برای مطالعهی یادگیری عمومی و حافظه ماهی بسیار مناسب است. این نوآوری، نقطهی عطفی در تحقیقات شناختی ماهیها بهشمار میرود. با فراهم کردن امکان مشاهدهی هوش این جانوران در دنیای خودشان، دامنهای از فرصتها برای تحقیق علمی و کاربردهای عملی در آبزیپروری گشوده میشود.
پژوهشگران امیدوارند که این نوآوری ساده، پیشرفت چشمگیری در حوزهی مطالعات شناختی ماهیها ایجاد کند. در آینده ممکن است شاهد بهبودهای چشمگیری در رفاه ماهیان پرورشی، بهرهوری تولید و درک گستردهترمان از رفتار جانوری باشیم.
این مطالعه توسط نهادهای زیر تأمین مالی شده است:
ASAB، KNAW، بنیاد لوسی بورخرز برای تحقیقات تطبیقی رفتار، و بنیاد دکتر جی. ال. دوببرکه برای روانشناسی تطبیقی.
تماس
کاترینا ویا-پوکا
CEFE، دانشگاه مونپلیه، CNRS، EPHE، IRD
مونپلیه، فرانسه
بخش بومشناسی رفتاری، مرکز تحقیقات و دانشگاه واخنینگن ، واخنینگن هلند
ایمیل: catarinavilapouca@gmail.com
الکساندر کوتشارال
بخش بومشناسی رفتاری، مرکز تحقیقات و دانشگاه واخنینگن هلند
منبع (دسترسی آزاد)
