نقشه جهانی کارخانه‌های تولید پودر و روغن ماهی در کجا قرار دارند؟
25 April 2025By Milthon Lujan
آبزی‌پروری نقش روزافزون و مهمی در پاسخگویی به تقاضای فزاینده جهانی برای غذاهای دریایی ایفا می‌کند. با این حال رشد صنعت تولید خوراک آبزیان تا حد زیادی به ورودی‌هایی مانند پودر و روغن ماهی (Fishmeal and Fish Oil & FMFO) وابسته است. آگاهی از منابع و روند تولید این مواد، برای درک بهتر و بهبود پایداری این صنعت، امری اساسی به شمار می‌رود.
اخیراً پژوهشی تحت راهبری محققان دانشگاهBritish کلمبیا و دانشگاهPretoria انجام شده که توزیع مکانی کارخانه‌های تولید پودر و روغن ماهی (FMFO) در سراسر جهان را مورد بررسی قرار داده و داده‌های ارزشمندی را در اختیار تولیدکنندگان، نهادهای نظارتی و پژوهشگران گذاشته است.
برای مدت طولانی، اطلاعات دقیق درباره مکان کارخانه‌های فرآوری FMFO (پودر و روغن ماهی) به‌طور عمومی در دسترس نبود. این نبود شفافیت، ارزیابی اثرات محلی و منطقه‌ای، چه از نظر زیست‌محیطی و چه اجتماعی را محدود می‌کرد. مطالعه جدیدی که در مجله Science Advances منتشر شده است، موقعیت ۵۰۶ کارخانه متعلق به ۴۱۳ شرکت در ۶۳ کشور را گردآوری کرده و در یک پایگاه داده آزاد ارائه داده است.
روش‌شناسی تهیه نقشه
آن‌ها چطور توانستند این صنعت جهانی را نقشه‌برداری کنند؟ محققان عمدتاً به اطلاعات عمومی موجود تکیه کردند. آن‌ها نام شرکت‌های تولیدکننده پودر و روغن ماهی (FMFO) را از پایگاه‌های داده ملی، فهرست اعضای انجمن‌های صنعتی مانند IFFO و MarinTrust، مقالات علمی و منابع خاکستری[1]، و فهرست‌های آنلاین کسب‌وکار گردآوری کردند. همچنین برای استفاده از منابع غیرانگلیسی، ترجمه‌هایی نیز انجام شد.
[1] منابع خاکستری یا “Grey Literature“ به اسنادی گفته می‌شود که به طور رسمی از طریق کانال‌های انتشاراتی تجاری منتشر نمی‌شوند، مثل گزارش‌های دولتی، پایان‌نامه‌ها، مقالات کنفرانس‌ها، گزارش‌های تحقیقاتی شرکت‌ها یا نهادها، و اسناد داخلی سازمان‌ها.
پس از شناسایی شرکت‌ها، وب‌سایت‌های آن‌ها برای یافتن موقعیت کارخانه‌های تولیدی بررسی شد. زمانی که وب‌سایتی پیدا نمی‌شد یا اطلاعات کمی در دسترس بود، از جستجو در Google Mapsاستفاده شد. برای تأیید موقعیت‌ها نیز از تصاویر ماهواره‌ای Google Mapsبهره گرفته شد و به دنبال ساختمان‌های کارخانه، انبارها و مخازن استوانه‌ای که اغلب در مناطق صنعتی و ساحلی قرار دارند گشتند. میزان اطمینان به موقعیت‌یابی در چهار دسته طبقه‌بندی شد؛ از موقعیت‌هایی که با تصاویر ماهواره‌ای تأیید شده بودند تا مواردی که تنها کشور محل فعالیت مشخص بود.
علاوه بر مکان، اطلاعات مربوط به مواد اولیه مصرفی نیز جمع‌آوری شد؛ از جمله ماهی کامل یا فرآورده‌های جانبی آن. داده‌های تولید FMFO به تفکیک کشور برای سال ۲۰۲۲ که توسط IFFO ارائه شده بود، نقش مهمی در تمرکز جستجو بر روی کشورهای اصلی تولیدکننده و همچنین در تحلیل رابطه میان تولید موثر آرد و روغن ماهی داشت.
یافته‌های کلیدی: توزیع، مواد اولیه و تولید
این مطالعه ۵۰۶ کارخانه در ۶۳ کشور را شناسایی کرد. پرو با داشتن بیشترین تعداد کارخانه‌ها (۱۲۵ کارخانه) در صدر فهرست قرار دارد، پس از آن موریتانی (۴۲ کارخانه) و شیلی (۳۳ کارخانه) قرار دارند. قابل توجه است که دسترسی به فهرست‌های منتشر شده توسط سازمان‌های ملی شیلات، مانند پرو و موریتانی، جمع‌آوری داده‌ها را بسیار آسان‌تر کرده است.
در مورد مواد اولیه، اطلاعات برای ۷۵ ٪ از کارخانه‌ها به دست آمده است. برخلاف تصور معمول، محصولات جانبی (فرآورده‌های صید جانبی یا ضایعات قابل استفاده) شایع‌ترین منبع مورد استفاده بودند و ۴۹ ٪ از کارخانه‌ها از این منبع استفاده می‌کردند، در حالی که ماهی کامل منبع اصلی ۳۷ ٪ از کارخانه‌ها بود. ۱۴ ٪ از کارخانه‌ها از هر دو منبع بهره می‌بردند. محصولات جانبی عمدتاً از ضایعات صیادی حاصل می‌شوند، اما بخشی نیز از آبزی‌پروری تأمین می گردد. هنگامی که از ماهی کامل استفاده می‌شود، ۶۰ ٪ شرکت‌ها به ماهیان کوچک Pelagic (ماهیانی که در آب‌های سطحی زندگی می‌کنند) وابسته‌اند. لازم به ذکر است که این نتایج بر اساس تعداد کارخانه‌ها است و نه بر اساس مقدار تولید، زیرا اطلاعات دقیق‌تر در این زمینه محدود است.
یافته جالب این است که تعداد کارخانه‌ها در یک کشور مشخص، لزوماً نشان‌دهنده حجم تولید آرد و روغن ماهی (FMFO) آن کشور نیست. کشورهای اروپایی مانند نروژ، دانمارک و ایرلند کارخانه‌های کمتری دارند اما به دلیل تفاوت در فناوری و ظرفیت، تولید بالایی دارند.
مطالعه همچنین نشان داد که نسبت تولید آرد به روغن ماهی در کشورهای مختلف بسیار متغیر است. این تفاوت می‌تواند به دلیل تفاوت در هزینه‌ها و تجهیزات استفاده شده برای تولید روغن، میزان چربی مواد اولیه (برخی گونه‌ها چربی بیشتری دارند) و حتی شرایط محیطی که بر میزان اسیدهای چرب در ماهی تأثیر می‌گذارد، باشد.
در نهایت، هنگام مقایسه موقعیت کارخانه‌ها در هر کشور با تولیدات آبزی‌پروری که در فرایند پرورش به‌صورت دستی یا صنعتی خوراک داده می‌شود (fed aquaculture) مطالعه نشان داد که کشورهای با بالاترین تولید آبزی‌پروری و عذادهی شده، مانند چین، نروژ و اندونزی، همیشه دارای بیشترین تعداد کارخانه‌های تولید آرد و روغن ماهی (FMFO) یا بالاترین حجم تولید FMFO نیستند. چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده آبزی‌پروری تغذیه شده، در رتبه چهارم تولید FMFO قرار دارد، نروژ هشتم و اندونزی بیست‌وسوم است.
پیامدها برای آبزی‌پروری و پایداری
نتایج این مطالعه پیامدهای مهمی برای صنعت آبزی‌پروری و مدیریت منابع دریایی دارد. دانستن محل دقیق کارخانه‌ها امکان شناسایی نقاط کلیدی تمرکز تأثیرات محیط‌زیستی محلی، مانند آلودگی هوا و آب، را فراهم می‌کند و اجرای راهکارهای خاص کاهش این تأثیرات را تسهیل می‌کند.
استفاده از محصولات جانبی صید برای تولید پودر و روغن ماهی (FMFO) ، در صورتی که به‌طور شفاف مدیریت شده و تحت مقررات قرار گیرد، می‌تواند یک راهکار کارآمد برای مدیریت پسماند و ترویج اقتصاد چرخشی باشد. با این حال، ضروری است که این روند به تشویق شیوه‌های صید غیرپایدار منجر نشود. از سوی دیگر، استفاده از ماهی کامل برای تولید FMFO نگرانی‌هایی را برمی‌انگیزد، به‌ویژه زمانی که این ماهی‌ها گونه‌هایی باشند که نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی محلی دارند.
تنوع در تولید پودر و روغن ماهی (FMFO) و مواد اولیه مورد استفاده بر ضرورت تدوین سیاست‌هایی متناسب با شرایط محلی تأکید دارد. سیاست‌گذاران باید در نظر داشته باشند که فعالیت کارخانه‌ها چه تأثیری بر جوامع ساحلی، صیادان محلی، فرآوری‌کنندگان، مصرف‌کنندگان و همچنین محیط زیست اطراف می‌گذارد.
این مطالعه بر نیاز به شفافیت بیشتر در صنعت پودر و روغن ماهی (FMFO) تأکید می‌کند. از کشورهای تولیدکننده خواسته شده است که به طور رسمی اطلاعاتی درباره مکان دقیق کارخانه‌ها، سال شروع به کار، گونه‌های فرآوری‌شده (از جمله مقادیر و اینکه آیا از ماهی کامل یا فرآورده‌های جانبی استفاده می‌شود)، میزان کل تولید FMFO بر حسب گونه، نرخ تبدیل، گواهینامه‌های دریافت‌شده و میزان انطباق با مقررات را گزارش کنند. ابتکاراتی مانند ابتکار شفافیت صید (FiTI) می‌توانند چارچوب‌هایی برای گزارش‌دهی و افزایش شفافیت ارائه دهند.
نتیجه‌گیری
این تحلیل مکانی از کارخانه‌های تولید آرد و روغن ماهی در سراسر جهان، که بر پایه داده‌های گردآوری‌شده از منابع مختلف انجام شده، مبنای بنیادی برای درک پراکنش این صنعت که برای آبزی‌پروری حیاتی است را فراهم می‌کند. یافته‌های مربوط به تمرکز کارخانه‌ها، نوع مواد اولیه مصرفی، و نابرابری میان تعداد کارخانه‌ها و میزان تولید FMFO در کشورهای مختلف، برای تدوین سیاست‌های مؤثرتر و تضمین تولید و مصرف پایدارتر، مسئولانه‌تر و عادلانه‌تر FMFO در سراسر زنجیره تأمین، اهمیت ویژه‌ای دارد.
