گزارش جلسه گردهمایی کارشناسی بررسی دستاوردهای سفر آموزشی تجربی تکثیر و پرورش ماهیان دریایی

جلسه مذکور به دعوت اتحادیه و با حضور 30 نفر از کارشناسان به صورت حضوری و 48 نفر از طریق برخط در فضایی بسیار صمیمی و همگرایانه از ساعت 9 تا 12:30 روز چهارشنبه 17 اردیبهشت ماه در سالن جلسات شماره 2 ساختمان تشکل های اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران برگزار شد.

در ابتدا آقای دکتر خدایی با تبریک ولادت حضرت شمس الشموس علی بن موسی الرضا علیه السلام از حضور و استقبال بسیار گرم کارشناسان و بویژه مسئولین از جمله آقای دکتر اسدی مدیرکل بهداشت و مبارزه با بیماری های آبزیان و همکارشان خانم دکتر بنی طالبی، ، آقای دکتر محمدزاد از معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری ،آقای دکتر شریف روحانی قائم مقام رییس موسسه علوم تحقیقات شیلاتی و دبیر کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار آبزیان ، دکترگلپایگانی از سازمان نظام دامپزشکی و مدیران محترم پژوهشکده های موسسه علوم تحقیقات شیلاتی خوزستان، بندرعباس و بندر لنگه، مدیران محترم شیلاتی  آقایان دکتر محمدی دوست ، مهندس ایزدی، سیدی،عسگری و مدیران شیلاتی استان های خوزستان، بوشهر و هرمزگان و…سپاسگزاری کردند. ایشان همچنین از شرکت فناوری و راهبری آبزیان آسیا به مدیریت جناب مهندس اسماعیلی بابت برنامه ریزی این سفر تشکر نمودند و از ده نفر کارشناس که با هزینه خود به این سفر رفته و اینک نتایج سفر و آموخته های شان را در اختیار جمع می گذارند تقدیر کردند.

آقای دکتر خدایی در سخنان کوتاهی به نقش این دوره ها و آموزش ها اشاره کرده و اعلام داشتند که تعداد زیادی از حاضرین در این جلسه از جمله خود من و آقایان هراجی، اژدری، ایزدی، سیدی و…. محصول دوره های آموزشی و بازدیدهایی هستیم که از سال های دور انجام شده و خوشبختانه به دلیل ارتباط همیشگی فعالان صنعت آبزیان ایران با جریان روزآمد علمی این صنعت در دنیا فاصله ما با جهان در این صنعت بسیار کم هست و این سبب پیشرفت ها و موفقیت های ما بوده است به نحوی که آثار خود در آمارهای تولید و صادرات نشان داده و سبب شده علی رغم سهم یک درصدی آبزیان در تولیدات بخش کشاورزی بیش از 10% درآمد ارزی این بخش متعلق به آبزیان است . این نیست جز آن که پرورش دهندگان و تولیدکنندگان خوراک و فراوران و صادرکنندگان از دانش و ارتباطات بین المللی با کشورهای پیشرو بهره مند بوده اند و این سفر و جلسه امروز هم یک گام دیگر در همین زمینه محسوب می شود.

سپس آقای مهندس هراجی رشته سخن را به دست گرفتند. ایشان با اشاره به سوابق ارتباطات بین المللی در صنعت آبزیان – خصوصا میگو- و یادآوری سفرهای کارشناسان اعزامی به تایلند(1371) و فیلی پین (1372) و سپس سفرهای بعدی و همچنین حضور کارشناسان تایلندی و هندی و اکوادوری و…. به اهمیت توسعه و تداوم این ارتباطات تاکید و آن را برای آینده صنعت آبزیان کشور و خصوصا پرورش ماهیان دریایی ضروری دانستند.

آقای مهندس هراجی با بیان کلیاتی از کلاس ها، جلسات و مذاکراتی که گروه اعزامی در اندونزی داشت اظهار نمودند که مهم ترین یافته و دستاورد این سفر آن بود که متوجه شدیم همه آن کارهایی که آن ها انجام می دهند را به راحتی ما هم می توانیم انجام دهیم اما شروطی هم وجود دارد که داشتن نظم، ساختارمند بودن و تبعیت از یک نظام مدیریتی همگن و در قالب زنجیره از اهم آن هاست.

آقای دکتر تراهی سخنران بعد بود که در ابتدا دلایل انتخاب اندونزی به عنوان هدف این سفر را موارد ذیل برشمردند:

1-جایگاه جهانی اندونزی در آبزی‌پروری دریایی:

دومین تولیدکننده بزرگ آبزیان در جهان (پس از چین)تولید سالانه بیش از ۶ میلیون تن آبزی، با تمرکز ویژه بر گونه‌های دریایی اقتصادی و تنوع زیستی بسیار بالا (بیش از ۱۲۰۰ گونه ماهی دریایی خوراکی)

2- زیرساخت‌های آموزشی و تحقیقاتی پیشرفته :

عضویت فعال در شبکه NACA  (شبکه مراکز آبزی‌پروری آسیا–اقیانوسیه)، برخورداری از مراکز ملی پیشرفته مانند: مرکز تکثیر ماهیان دریایی گوندول (BBPPBL Gondol)، تخصص در زمینه تکثیر مصنوعی، تغذیه اختصاصی، مدیریت مزارع و بهداشت آبزیان

3- توان صادراتی و بازار بین‌المللی:

صادرات سالانه آبزیان به ارزش بیش از 6 میلیارد دلار به بازارهای اصلی: ژاپن، چین، آمریکا، اتحادیه اروپا، ASEAN، تجربه بالا در استانداردسازی، صدور گواهی سلامت، بسته‌بندی و صادرات دریایی

4- ساختار مردمی و قابل الگوبرداری در تولید:

بخش زیادی از تولید توسط مزارع کوچک و تعاونی‌های محلی انجام می‌شود، الگویی مناسب برای ایران در جهت توسعه تولید غیرمتمرکز و مردمی، تنوع ساختارهای مزرعه‌ای کوچک، متوسط، صنعتی

ایشان سپس جزئیات برنامه کار از روز ابتدا تا انتهای سفر را طی اسلایدهایی برای حاضرین به صورت فشرده بیان نمودند و آمارهایی جالب از این سفر را ارائه دادند:

کل مسافت طی‌شده با هواپیما: حدود ۱۷٬۵۶۳ کیلومتر

کل مسافت طی‌شده با قایق: حدود ۱۹۶ کیلومتر

کل مسافت طی‌شده با خودرو: حدود ۲۸0۰ کیلومتر

تعداد مراکز تخصصی بازدیدشده: ۱6 مرکز شامل: تکثیر ماهیان دریایی، پرورش سی‌باس، میگو متراکم، مولدسازی، مراکز اصلاح نژاد، آزمایشگاه دامپزشکی، مزارع صدف و قفس‌های دریایی

تعداد جزایر و شهرهای بازدید شده: ۸ منطقه کلیدی از غرب تا شرق اندونزی

طبق گزارش آقای دکتر تراهی در این سفر دوره آموزشی تکثیر و پرورش ماهیان دریایی به مدت ١١ روز برای ١٠ کارشناس، مدیر و صاحب مراکز آبزیان دریایی استانهای بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و خوزستان از تاریخ ٣١ فروردین تا ١٠ اردیبهشت ١۴٠۴ در اندونزی برگزار گردید و خوشبختانه مورد رضایت کامل فراگیران واقع گشت.

مراکز دولتی شیلات اندونزی که مورد بازدید قرار گرفته و جلسات کارشناسی برگزار نمودند به شرح زیر است:

BBL Lampung, Lampung Mariculture Main Center

BBAP Situbondo, Situbondo Brackishwater Aquaculture Main Center

BPIU2K KARANGASEM

Thousand islands,

چکیده اجرای دوره شامل بازدیدهایی در حومه مناطقی از  Lampung, Surabaya, Situbondo, banyuwangi, Bali در شش شهر بوده و در مجموع بازدیدهای انجام شده شامل موارد زیر است:

سه مرکز تحقیقاتی و ترویجی آبزیان دریایی دولتی با تنوع گونه ای در هر مرکز

هشت مرکز تکثیر ماهیان دریایی خصوصی

دو مزرعه پرورش ماهی دریایی در استخر خاکی

5  مزرعه قفس های دریایی خصوصی ساحلی و پسا ساحلی KELOMPOK PERKANAN

یک آزمایشگاه بهداشت آبزیان

یک مرکز پرورش میگو متراکم

یک مرکز پرورش عمل آوری صدف مروارید ساز ATLAS PEARLS

یک رستوران دریایی زنجیره متنوع ای از آبزیان زنده با تنوع گونه ای بر اساس اصول کنترل کیفی

یک مرکز اصلاح نژاد میگو دولتی BPIU2K KARANGASEM

یک مرکز پرورش متراکم ماهی هامور با سیستم PAKARTIDAKSA SEGARA ,RAS

از نظر آقای دکتر تراهی نکات برجسته و آموزنده این سفر شامل موارد ذیل بوده است:

تنوع گونه‌ای بسیار بالا: از هامور، سی‌باس و سرخو تا لابستر، کوبیا و ماهیان زینتی.

استفاده گسترده از قفس‌های دریایی در مناطق مختلف با مدیریت‌های دولتی و خصوصی.

وجود مراکز اصلاح نژاد پیشرفته برای ماهیان دریایی و میگو.

تجربه موفق پرورش متراکم در سیستم‌های مداربسته و نیمه باز به‌ویژه برای هامور و میگو.

کاربرد غذای زنده به‌صورت تجاری در مراحل حساس رشد

ارتباط مؤثر بین مراکز تحقیقاتی، بخش خصوصی و دولت به‌عنوان یک مدل کارآمد توسعه

سپس آقای دکتر قاجار با ارائه پاورپوینت ارزشمندی مطالب خود را بیان نمودند. ایشان این گونه آغاز کردند که موضوع ارائه شان  وضعیت بهداشت و بیماری‌ها در کشور اندونزی است. واقعیت این است که اطلاعات ما بیشتر از طریق سفرها و بازدیدهایی به‌دست آمده که با هدف ارزیابی شرایط بهداشت و سلامت آن کشور انجام شده است.این یافته‌ها عمدتاً پراکنده بوده و در جریان این بازدیدها به آن‌ها دسترسی پیدا کرده‌ایم. ممکن است برخی از این اطلاعات با واقعیت‌های دقیق کشور اندونزی فاصله داشته باشد، بنابراین طبیعتاً نیازمند تحقیقات و بررسی‌های عمیق‌تر و دقیق‌تری هستیم. آنچه بنده امروز ارائه می‌کنم، صرفاً گزارشی است از آنچه خودمان مشاهده کرده‌ایم و آنچه در قالب اسناد و گزارش‌های رسمی در اختیار ما قرار گرفته است.

امیدواریم پس از مرور این موارد، بتوانیم از تجربیات آن‌ها و همچنین از پرسش‌هایی که در زمینه سلامت آبزیان مطرح می‌شود، بهره‌برداری مؤثری داشته باشیم.

در ابتدا مایلم اشاره‌ای داشته باشم به ساختار نهادهای دولتی اندونزی که در حوزه آبزیان فعالیت دارند. در کشور اندونزی، بخش مربوط به بهداشت آبزیان تحت نظارت یک وزارتخانه خاص اداره می‌شود که وظیفه سیاست‌گذاری و مدیریت مسائل بهداشتی مرتبط با آبزی‌پروری را بر عهده دارد. به طور کلی، تمام مسائل مرتبط با بهداشت آبزیان در اندونزی زیر نظر وزارت امور دریایی و شیلات (Ministry of Marine Affairs and Fisheries) قرار دارد. در ساختار این وزارتخانه، بخش آبزی‌پروری زیرمجموعه اداره کل آبزی‌پروری است که دفاتر متعددی را در سراسر کشور تحت پوشش دارد.

این دفاتر با توجه به ویژگی‌ها و شرایط هر منطقه، به فعالیت مشغول‌اند. برخی از آن‌ها به‌صورت مراکز یا انستیتوهایی هستند که خدمات فنی ارائه می‌دهند و بخشی از این خدمات به موضوعات بهداشتی نیز اختصاص یافته است. این مراکز، اگرچه مستقل به نظر می‌رسند، اما در قالب برنامه‌های ملی وزارتخانه فعالیت می‌کنند. البته نحوه عملکرد آن‌ها، بسته به نوع محصول و شرایط منطقه‌ای، ممکن است متفاوت باشد.

در کنار ساختار وزارت شیلات، دولت اندونزی نهادی با عنوان “Indonesia Quarantine Agency” تأسیس کرده که از سال ۲۰۲۳ فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است. شایان ذکر است که اندونزی از سال ۱۹۹۲ دارای ساختارهای قرنطینه‌ای بوده، اما این ساختارها پراکنده بوده‌اند؛ به‌گونه‌ای که بخش حیوانات و گیاهان زیر نظر وزارت کشاورزی و بخش ماهی زیر نظر وزارت امور دریایی و شیلات قرار داشتند. در سال‌های اخیر، به‌دلیل نیاز به انسجام و هماهنگی بیشتر، تصمیم به یکپارچه‌سازی این ساختارها گرفته شد و آژانس قرنطینه اندونزی به‌صورت رسمی و با جایگاه اداری در سطح کابینه تشکیل گردید.

این آژانس جدید، که با عنوانTrans-balancing  نیز از آن یاد می‌شود، نهادی بین‌وزارتی به‌شمار می‌رود که تعامل نزدیکی با وزارت کشاورزی، وزارت شیلات و وزارت محیط زیست دارد. یکی از انگیزه‌های اصلی تأسیس این نهاد، خلأهای موجود در مقابله با گونه‌های مهاجم و ضعف‌های مشاهده‌شده در ساختارهای قبلی قرنطینه‌ای بود.

جایگاه اداری این آژانس در سطح دولت بسیار بالا است؛ به‌طوری‌که مدیر آن در سطح وزیر کابینه فعالیت می‌کند. این آژانس در حال حاضر دارای ۴۰ ایستگاه قرنطینه‌ای در سراسر اندونزی است که وظیفه اجرای برنامه‌های قرنطینه را برعهده دارند.

ساختار داخلی این آژانس شامل سه معاونت (Deputy) است: یکی برای بخش حیوانات، دیگری برای گیاهان و سومی به‌طور خاص برای آبزیان. در معاونت آبزیان نیز سه مدیریت تعریف شده است:

1. مدیریت اجرای استانداردهای قرنطینه‌ای
2. مدیریت ارزیابی خطر
3. مدیریت اجرای اقدامات قرنطینه‌ای

همچنین یک مرکز جمع‌آوری داده‌های قرنطینه‌ای برای حیوانات، گیاهان و آبزیان نیز ایجاد شده است که زیرمجموعه همین آژانس فعالیت می‌کند.

با این حال، در خصوص برنامه‌های پایدار و ملی مرتبط با پایش بیماری‌ها و مراقبت‌های بهداشتی در بخش آبزیان، واقعیت این است که هنوز ساختار منسجمی در سطح ملی مشاهده نمی‌شود. با وجود اینکه در حوزه دام و طیور برنامه‌های مدون، سیستم ردیابی (Traceability) و طرح‌های آماده‌باش (Contingency Plans) وجود دارد، اما در مورد آبزیان تنها برخی مطالعات موردی، مانند پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ انجام شده، در دسترس است.

یکی از نکات جالبی که در جریان بازدید از مراکز تکثیر و پرورش ماهیان دریایی در اندونزی مشاهده کردیم، ارزیابی اقتصادی خسارات ناشی از بیماری‌ها در این صنعت بود. طبق این ارزیابی، میزان خسارتی که بیماری‌ها به صنعت آبزی‌پروری این کشور وارد می‌کنند، حدود ۴۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. این عدد برای من جالب بود، چون شخصاً همیشه به‌دنبال برآوردی کمی و دقیق از «بار بیماری‌ها» در صنعت آبزی‌پروری بوده‌ام. در کشور ما چنین ارزیابی جامعی تاکنون به‌طور دقیق انجام نشده است.

در برخی کشورها مانند ایالات متحده ارزیابی‌هایی از این دست برای بیماری‌های خاص توسط محققانی نظیر  Dr. Whites انجام شده است. اما نکته قابل‌توجه در اندونزی، اجرای یک برنامه وسیع در سال ۲۰۱۵ بود که ۳۴ استان و بیش از ۱۰۰ شهر را پوشش می‌داد. این برنامه با استفاده از داده‌های تصویری ماهواره‌ای (تصاویر ناسا) و اطلاعات میدانی طراحی شد. فهرستی از بیماری‌های رایج در گونه‌های مختلف ماهیان تهیه شده که در آن مواردی مانند  VHSV در ماهیان دریایی و همچنینPhotobacterium  و Edwardsiella  در ماهیان دیگر گزارش شده‌اند. همچنین iridovirus  و ectodermal dysplasia virus  نیز در این سیستم مراقبتی مورد شناسایی قرار گرفته‌اند.

بر اساس اطلاعات مربوط به سال دوم این مطالعه(۲۰۲۴) بیماری‌هایی که رسماً گزارش شده‌اند با آنچه ما در بازدیدهای میدانی مشاهده کردیم کمی تفاوت داشتند. برای مثال، در بسیاری از مراکز پرورشی، بیماری‌های AHPND  و به‌خصوص EHP  شیوع بیشتری داشتند. در مورد ماهیان دریایی بیشتر با استرپتوکوکوس مشکل داشتند تا  vibriosis و با وجود استفاده از واکسن شرکت MSD اما هنوزهم sterp مشکل ساز است و تقریبا همه آزمایشگاه ها روی تشخیص بیماری های ویروسی و بویژهiridovirus      با امکانات بسیار خوب فعالیت می نند.

در برخی مناطق، پرورش‌دهندگان با مشکلات بیماری های انگلی مواجه بودند که به‌ویژه اعلام می کردند اگر در قفس‌های دریایی تریتمنت دوره ای انجام نشود مشکل‌ساز می شوند.انگل‌ مشابه این مشکلات را در نروژ و شیلی به‌وجود آورده است.

برنامه‌های امنیت زیستی در اندونزی با شدت و وسعت متفاوتی اجرا می‌شوند. در مراکز دولتی برنامه‌هایی برای آموزش پرورش‌دهندگان، پایش بیماری‌ها، و مقابله با تهدیدات زیستی وجود دارد. در برخی مراکز تکثیر مانند مراکز Astroberry، تمرکز بر کنترل آلودگی‌های زیستی و بررسی توکسین‌هاست. با این حال، در مناطق روستایی، شرایط امنیت زیستی نسبتاً ضعیف است، چون بسیاری از پرورش‌دهندگان مشابه دامداری های عشایری و واحدهای واقع در مناطق روستایی به صورت تمام‌وقت در کنار قفس‌های دریایی خود زندگی می‌کنند.شرایط امنیت زیستی نسبتا ضعبف مشاهده شد.

در زمینه پیشگیری، استفاده از واکسن‌ها برای کنترل بیماری‌های مرتبط با استرس رایج است. این واکسن‌ها عمدتاً وارداتی هستند. همچنین پروبیوتیک‌ها به‌صورت گسترده برای بهبود سیستم ایمنی ماهیان و به‌عنوان جایگزین آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شوند تا با معضل مقاومت آنتی‌بیوتیکی (AMR) مقابله شود. بیشتر آزمایشگاه‌ها مجهز به ابزارهای پیشرفته برای شناسایی عوامل بیماری‌زا هستند و عمدتاً بر پایه بیوتکنولوژی فعالیت می‌کنند.

در زمینه قرنطینه و زون‌بندی (Zoning)، اگرچه در متون رسمی به استفاده از این روش‌ها اشاره شده، اما در عمل مشاهده شد که گواهی‌های قرنطینه برای جابه‌جایی داخلی چندان استفاده نمی‌شوند و تنها به نتایج آزمایشگاهی اکتفا می‌شود. این در حالی است که در تجارت جهانی، این کشور در چهارچوب استانداردهای بین‌المللی عمل می‌کند و به‌خصوص در واردات نژادهای جدید، حساسیت بالایی به بیماری‌ها دارد.

در مجموع، وضعیت کیفیت آب در اندونزی، به‌خصوص در برخی مناطق خاص، از نظر حجم و شفافیت بسیار مناسب است و می‌تواند به‌عنوان یک مزیت رقابتی در توسعه پرورش ماهیان دریایی مورد استفاده قرار گیرد. با وجود برخی ضعف‌ها در زیرساخت‌های امنیت زیستی، ساختار مراقبتی آن‌ها در مراکز دولتی و همکاری با جامعه جهانی، گام‌های مثبتی در جهت توسعه پایدار این صنعت برداشته است.

آقای دکتر اشکان اژدری در سخنان مبسوطی یافته های خود از این سفر را با عنوان “معرفی گونه های ماهیان دریایی پرورشی” با تکیه بر این سفر و اقدامات انجام شده در کشور با حاضرین در جلسه به اشتراک گذاشتند. ایشان با بیان اقدامات ارزنده ای که در داخل کشور انجام شده ، این که این فعالیت ها منجر به توسعه پرورش ماهیان دریایی در کشور نشده و ما وابسته به واردات بچه ماهی شده ایم اظهار نمودند که برون رفت از چالش توسعه نیافتگی صنعت ماهیان دریایی کشور در کوتاه مدت شکل دهی مسیرهای جدید تامین بچه ماهی و ایجاد تنوع گونه ای برای پایداری بازار است.

ایجاد مراکز نوزادگاهی و بانک مولدین ماهیان دریایی پرورشی به منظور پشتیبانی از توسعه این صنعت با تاکید بر گونه های بومی ( باس دریایی آسیایی، پرستوماهی، سرخوماهی، رهامور،کفال خاکستری، میش ماهی و…. از نظر ایشان اولویت های این کار هستند.

آقای دکتر اژدری نقاط ضعف خودمان را در موارد زیر برجسته دانستند:

عجول بودن و صفر و صدی دیدن موضوع تکثیر بچه ماهی دریایی ؛ ایشان اظهار کردند اندونزیایی ها در مراحل اولیه تکثیر تنها 12000 قطعه هامور تولید کردند و بازماندگی شان در بهترین حالت به 10 درصد می رسید اما ناامید نشدند و الان با این همه تجربه به30 درصد بازماندگی دست یافته اند اما متاسفانه ما زود ناامید می شویم.

عدم استمرار در کار و رها شدن نیمه کاره فعالیت ها

عدم توجه به نرسری و این که در مدیریت تامین بچه ماهی فقط تکثیر را در نظر گرفته ایم ولی نرسری را در نظر نگرفتیم

تعریف ناقص ساختار و سازوکار مدیریت کلان( به عنوان مثال مزارع اندونزی با استفاده از دستگاه های ساده آزمایشگاهی خود اظهاری دارند و فقط آزمایشات تخصصی توسط بخش دولتی انجام می شود ولی در ایران این گونه نیست.)

ضعف مراکز دولتی، نقص برنامه های اصلاح نژادی و شکل نگرفتن کار کنسرسیومی از جمله تفاوت های ما با اندونزی است که باید از آن ها الگو بگیریم

ایشان در نهایت نتیجه گیری کردند که نگاه به تکثیر و پرورش ماهیان دریایی در جنوب ایران غالبا بر سی بس آسیایی یا باراموندی ، صبیتی، شانک زردباله ، هامور و سوکلا می باشد . گونه های صبیتی، شانک زردباله و هامور معمولی به علت طولانی بودن مدت تکامل دستگاه گوارش دارای بازدهی متوسط در هچری هستند و همین ها به علت زمان بر بودن دوره پروار در قفس دارای بازدهی ضعیف در پرورش هستند.

گونه های ارزشمند دارای رشد سریع ( از جمله خانواده گیش ماهیان شامل Trevally و Pompano و سرخوماهیان می توانند به موازات پرورش سی بس آسیایی منجر به پایداری توسعه پرورش ماهیان دریایی در کشور شوند.

در ادامه  تعدادی از حاضرین و تعدادی از دوستانی که از طریق مجازی شرکت کرده بودند از جمله آقایان شریف روحانی، جدی، ایزدی ، مجتبوی و خانم دکتر بنی طالبی نیز بر اهمیت این نوع ارتباطات علمی تاکید و اعلام آمادگی برای توسعه همکاری نمودند. اکثر افراد از این که بعد از سال ها چنین جلسه پرباری که به صورت تخصصی برگزار شده ابراز خوشحالی و تقدیر و تشکر داشتند وبه جز سوالات فنی و گفتگوی تخصصی آقایان دکتر اژدری و دکتر طرفی عمده بحث بر این موضوعات متمرکز بود:

• ساختار و شبکه سازی این کار در اندونزی چگونه شکل گرفته که توانسته این چنین موفق باشد؟ 90% بهره برداران خرد هستند و 45% تولید متعلق به همین هاست. حال چگونه این ساختار با وجود آن مشکلاتی که دکتر قاجاری توضیح دادند( ضعف نآبزی پروری است رسیده اند؟
• حدود وظایف و مسئولیت های بخش دولتی چیست؟
• چه نقشه راهی باید اندیشیده شود و چه نظارت هایی باید در برنامه ها رعایت و اجرا شود؟
• درست است که اندونزی کشور موفقی در آبزی پروری است اما بدانیم که این جا ایران است ! این جا اندونزی و ویتنام نیست و فرهنگ هر دو بخش دولتی و خصوصی ما فرهنگ متفاوتی دارند و لذا باید متناسب با خودمان برنامه ریزی کنیم.
• این جا بخش خصوصی از شیلات و دامپزشکی جلوتر است و لذا در نقشه راه جدید باید به دانش و مسئولیت پذیری و دلسوزی بخش خصوصی اعتماد شود.
• یک سؤال مهم این است که در این پازل، دامپزشکی / دولت به طور عام آیا فقط می خواهند به عنوان یک ناظر بیرونی ایفای نقش کنند یا یک شریک همراه با بخش خصوصی باشند؟ این نیاز به باز تعریف دارد.
• به نظر می رسد که تکثیر ماهیان دریایی یک صنعت HIGH TECH هست و کار تکثیر جندان راحت هم نباشد و نیاز به زمان طولانی و آوردن کارشناس خارجی داشته باشد اما نباید عجله کرد و انتظار نتایج سریع داشت.
• یکی از مشکلات ما وابستگی به بجه ماهی های وارداتی است و لذا دامپزشکی از تولید داخلی بشدت حمایت می کند.
• در انتظازات از دامپزشکی گفته شد که در اندونزی سهل گیری وجود دارد اما خود دوستان بیان کردند که پرورش دهنده خود اظهاری می کند اما آیا در کشور ما هم همین طور است؟ پرورش دهندگان بیماری را پنهان نمی کنند؟
• دامپزشکی کاملا آماده است رویه های خود را متناسب با نقشه راه جدیدی که ترسیم می شود اصلاح نماید.
• خوب بود در این جلسه از نمایندگان سازمان محیط زیست هم دعوت می شد تا نحوه همکاری و ایفای نقش آن ها هم تعدیل و مشخص شود.
• با توجه به اهمیت نقش آبزی پروری دریایی و جایگاه آن در امنیت غذایی از یک سو و وضعیت نابسامان مدیریت دریا از سوی دیگر که هر سازمان و نهادی ( اعم از اداره بندر ، کشتیرانی ، نیروی دریایی ، شیلات و… ) فقط حرف خود را می زند و همگونی در تصمیمات وجود ندارد چرا نباید ما هم وزارت امور دریایی داشته باشیم که از این گرفتاری خلاص شویم؟

در پایان آقای دکتر خدایی ضمن تشکر فراوان از حاضرین در جلسه و خصوصا 48 نفری که به صورت برخط با علاقه مندی و صبر و حوصله گفتگوها را دنبال کردند به عنوان جمعبندی بر پنج سرفصل زیر تأکید نمودند:

• ضرورت و اهمیت توسعه ارتباطات بین المللی در حوزه آبزیان دریایی و تکرار این بازدیدها و یا دعوت از خبرگان بین المللی
• ارزش و اهمیت این حس خودباوری که در میان کارشناسان بوجود آمده که کار چندان سخت و نشدنی نیست و می توان با تداوم، استمرار و نظم و انضباط به اهداف برسیم.
• ساده سازی در امور یک دستاورد برجسته از گزارش این کارشناسان بود. عکس ها و فیلم هایی که از گزارشات روزانه دیدیم و در این جلسه هم مشاهده شد نشان می دهد که ساده سازی امور در همه سطوح ( قفس های ارزان قیمت، سازه های نه چندان پیچیده، سهل بودن قوانین و مقررات و…) در اندونزی موج می زند و این درس بزرگی است که مسئولین دولتی ما باید بیاموزند.
• فقط روی ماهی سی بس متمرکز نباشیم و میش ماهی، هامور و پرستوماهی را فراموش نکنیم.
• از طرفیت توانمندی های داخلی غافل نباشیم و با استفاده از دانش و تجربه موجود و با بهره گیری از دانش خارجی کار را پیش ببریم.
• شاید یک بدآموزی هم در گزارشات دوستان بود! و آن این که انتظارات ما از بخش دولتی را بالا برد. از موسسه علوم تحقیقات شیلاتی ( چرا کارها به نتیجه مطلوب ترسیده و چرا در باب اصلاح نژاد شعف داریم و…) ، از سازمان شیلات ( چرا نفشه راه به درستی ترسیم نشد و پرورش دهندگان با هزینه سنگین سرمایه گذاری و خالی ماندن قفس های شان روبرو هستند) ، و از دامپزشکی که چگونه است اندونزی با وجود 11 بیماری ویروسی و باکتریایی و انگلی و بدون برنامه پایش جدی از یک میلیون تن آبزی پروری در سال 2005 به 13,5 میلیون تن در 2021 رسیده ولی ما همچنان در جا زده ایم و این که چرا باید ما اسیر سازمان هایی به نام نظام مهندسی کشاورزی و نظام دامپزشکی باشیم که نقش شان بدل به مانع در توسعه آبزی پروری شده ولی در اندونزی ( و احتمالا جاهای دیگر) چنین ساختارهایی وجود ندارد.
• و نهایتا از همه مهم تر نقش و جایگاه جوامع محلی و تبدیل آن چه از آن به عنوان تهدید نام برده می شود ( صیادان غیرمجاز و مازاد بر ظرفیت دریاها) به فرصت برای اشتغال در طرح های آبزی پروری دریایی.

ایشان در انتهای جلسه با ذکر خاطراتی از خدمات و حمایت های آقای رسول لاهیجانیان معاون اسبق وزیر و رییس سازمان شیلات که نقش بی بدیلی در توسعه صنعت میگو و سایر بخش های آبزی پروری و صید در کشور داشتند از ایشان درخواست کردند به عنوان حسن ختام جلسه مطالب مد نظرشان را بیان بفرمایند.

آقای لاهیجانیان با اظهار شعف فراوان از مباحث این جلسه و این که یک بار دیگر به همت بخش خصوصی روح جدیدی در کالبد صنعت ماهیان دریایی کشور دمیده شده ، بیان کردند که با دقت و حساسیت تمام گزارش های روزانه گروه را مطالعه کرده و از تک تک این گزارشات و بازدیدها برداشت های مهمی داشته اند.

مسئله مهم ما این است که سیاست گزاران ما در حوزه شیلات . آبزی پروری باید امروز تمام فکر و ذکرشان این باشد که چرا سیاستگزاری ها مطابق آن چه در نظر داشتند جواب نداده است؟

ما باید ببینیم راهبردها و رهنمودها ( GIDE LINES) چرا راهگشا نبوده است؟

ما معمولا برای حفظ بهداشت و محیط زیست و …. سخت ترین دستورالعمل ها را پیش پای پرورش دهنده می گذاریم و او را مجبور به رعایت سنگین ترین ضوابط می کنیم در حالی که رعایت برخی از این ها در شروع تقریبا غیرممکن و نشدنی است و یا حداقل نیاز به زیرساخت و مهیا شدن هایی دارد و پیاده سازی آن ها مستلزم آموزش و صرف زمان است. به همین دلیل پرورش دهنده کار خودش را می کند و تعداد زیادی پرورش دهنده یا صیاد غیرمجاز داریم در حالی که تولیدشان وارد چرخه مصرف می شود ولی ما باز آن ها را قبول نداریم!!

من به خوبی یادم هست وقتی اتحادیه اروپا می خواست ما را وارد لیست خودش برای صادرات محصولات شیلاتی کند از کارهای کوچک اصلاحی شروع کرد و طی یک دوره هفت تا هشت ساله طول کشید تا این تطابق رخ بدهد و جالب است که علی رغم اعتراض اولیه همه ( اکثرا) خود را تطبیق دادند و ما موفق به گرفتن کد EC شدیم. پس چرا از این تجربه استفاده نکنیم و راهبردها را اصلاح نکنیم؟

یک چیزی که خیلی روشن است این است که مدل فعلی توسعه ماهی در قفس بسیار گران است ، سازه ها سنگین و پرهزینه است و عملا اجرایی نیست و جواب نداده پس باید رویه را اصلاح کرد.

تجربه میگو و قزل آلا نشان داد هرچه رویه های توسعه به سمت مردمی شدن برود موفق تر است و بالعکس هرجه قوانین و ضوابط ما بصورت انکوباتوری و در خلأ  ( دولت ساخته) و سنگین و گران باشد جواب نداده و نخواهد داد.

من به سهم خودم از آقای اسماعیلی و خدایی در برگزاری این جلسه تشکر می کنم و فکر می کنم تداوم این گفتگوها و جلسات بسیار لازم باشد.