ویژگی‌های مناسب گونه‌های ماهی پرورشی
تاکنون از میان حدود ۳۰.۰۰۰ هزار گونه ماهی شناسایی شده، تنها ۳۰۰ گونه در آب‌های شیرین و شور قابل پرورش تشخیص داده شده‌اند که از این تعداد نیز فقط درصد اندکی به عنوان غذای انسان واجد تولیدات بالا و صرفه اقتصادی هستند.
برخی ویژگی‌های اساسی که یک گونه جهت پرورش در شرایط اسارت باید دارا باشد عبارتند از:
- در شرایط اسارت قابلیت تکثیر را داشته باشد
- در برابر شرایط محیطی پرورش از مقاومت خوبی برخوردار باشد
- قابلیت تحمل تراکم بالا
- دارای رشد سریع تا رسیدن به اندازه بازارپسند
- قابلیت پذیرش غذای دستی (استفاده از غذای زنده در برخی مراحل زندگی قابل قبول است)
- داشتن مقاومت نسبت به دستکاری و بیماری
- داشتن بازار پسندی خوب
یک یپش نیاز حیاتی در صنعت پرورش متراکم ماهیان، تأمین مقادیر قابل توجه تخم آن‌ها بوده که این نیاز تنها با تکثیر مولدین در شرایط اسارت و تولید انبوه تخم‌هایی با بازماندگی قابل توجه امکان پذیر است. آماده سازی و تکثیر مولدین ماهیان دریایی در شرایط اسارت معمولاً بدون ایجاد تغییراتی در شرایط محیطی (manipulate condition) آن‌ها امکان پذیر نیست. با اعمال تغییراتی می‌توان حتی در خارج از فصل طبیعی تخم ریزی نیز ماهیان را وادار به انجام این کار نمود، جهت کنترل و القاء تکثیر ماهیان از روش‌هایی مانند تغییر دما، شوری، دوره نوری و تزریق هورمون‌ها استفاده می‌گردد، البته کیفیت غذای مصرفی نیز در رسیدگی جنسی مولدین بی تأثیر نیست.
ماهیانی که به طور موفقیت آمیز پرورش می‌یابند باید قابلیت سازش با محیط بسته و تراکم بالا را داشته باشند محیط پرورش یک محیط پیچیده بوده که بسیاری از فاکتورهای زنده (ارگانیزم‌های بیماری‌زا) و غیر زنده (فاکتورهای کیفیت آب) در آن تأثیرگذار هستند.
ماهیان پرورشی می‌بایست نسبت به دستکاری، جابه‌جایی و بیماری مقاوم باشند. در پرورش نیمه متراکم و متراکم پرورش دهندگان برخی شرایط محیطی مثل دوره نوری و دما را در طول دوره پرورش کنترل می‌کنند تا بهترین نتیجه را در کوتاهترین زمان به دست آورند. البته بیشترین میزان تولید و سود هنگامی محقق می‌شود که در روش‌های پرورشی از غذاهای فرموله و بالانس شده استفاده گردد.
همچنین ماهیان پرورشی باید در کوتاهترین زمان ممکن، به اندازه قابل مصرف برای انسان برسند. لذا این آبزیان باید رشد سریع داشته و قبل از بلوغ جنسی که نرخ رشد آن‌ها را کاهش می‌دهد برداشت شوند. به بیان دیگر ماهیان پرورشی می‌بایست واجد رشد سوماتیک سریع، اندازه قابل قبول، ارزش غذایی بالا، کیفیت مناسب، ارزش اقتصادی بالا بوده و ضمناً عاری از بیماری باشند. ماهیان کوچک حتی اگر دارای رشد سریع و قابلیت سازش بالا با شرایط محیط پرورش باشند، از بازار پسندی (خوراک انسان) مناسبی برخوردار نخواهند بود اما می‌توان آن‌ها را با اهداف دیگری همچون جنبه‌های تزئینی، خوراک ماهیان، تیمارهای آزمایشگاهی، سوریمی پروتئین تغلیظ شده [1]یا FPC و آرد ماهی تولید نمود.
هم اکنون کپور ماهیان هندی و چینی، تیلاپیا و گربه ماهی گروه‌های غالب ماهیان پرورشی را تشکیل می‌دهند. از نظر ارزش غذایی ماهیان دریایی نسبت به ماهیان آب شیرین واجد مقدار فرآوان‌تری از اسیدهای چرب اشباع نشده به لحاظ حفظ هموستازی بدن، مایعات و تنظیم اسمزی در محیط آب دریا بوده و مقدار اسیدهای چرب خانواده امگا ۳- آن‌ها بیشتر از امگا-۶ است.
آزاد ماهیان نیز در آب شور و شیرین به مقدار قابل توجه‌ای تولید می‌گردند .ماهی‌های آزاد اقیانوس اطلس، اقیانوس آرام و ماهی چار قطب شمال (char) نیز جهت مصرف انسانی و یا بازسازی ذخایر پرورش داده می‌شوند.
پرورش متراکم آزاد ماهی اقیانوس اطلس در قفس‌های دریایی و قزل آلای رنگین کمان در مخازن استخرها و کانال‌های سیمانی واجد آب شیرین انجام می‌گیرد. خانواده هایی از ماهیان دریایی نیز که در تولیدات پرورشی نقش بسیار مهمی دارند عبارتند از شانک ماهیان (خانواده Sparidae) خامه ماهیان (خانواده Chanidae) ، شوریده ماهیان (خانواده (Scianidae، باس دریایی (خانواده Serranidae و Moronidae) و ماهیان پهن (خانواده‌های ,Scophthalmidae ,Soleidae Pleuronectidae و Paralichthyudae).
جهت معرفی گونه‌های جدید به صنعت آبزی پروری می‌بایست یک سری اقدامات مقدماتی و پایه‌ای مثل امکان سنجی پرورش ماهی‌ها در مخازن، قفس‌ها و یا مناطق محصور شده در دریا و نیز استخرهای پرورشی و همچنین تعیین ترکیبات شیمیایی تقریبی گوشت فیله و ارزیابی حسی و قابلیت رشد اقتصادی و ….به عمل آید..
جدول 1- فاکتور‌هایی که برای معرفی گونه‌های جدید ماهی در صنعت آبزی پروری باید بررسی شوند
| عامل | ارزش | توضیحات |
| بازار پسندی و عدم صدمه به محیط زیست | 1 | فاکتورهای ضروری |
| پرورش و تکثیر آسان | 2 | |
| سودآوری اقتصادی | 3 | |
| کوتاهی چرخه زمانی رشد | 4 | |
| آگاهی بازار و مصرف کننده از گونه جدید | 5 | فاکتورهای دارای اهمیت زیاد |
| در دسترس بودن تکنولوژی تولید | 6 | |
| تحمل شرایط محیط پرورش و اسارت | 7 | |
| توجیه اقتصادی | 8 | |
| FCRمناسب – مقاوم در برابر بیماری – تهیه آسان مولدین و بچه ماهیان از طبیعت | 9 | |
| پذیرش غذای دستی به خصوص در مرحله پرورش تا سایز بازار | 10 | |
| تعیین ارزش تغذیه | 11 | فاکتورهای مهم |
| تحمل وسیع شوری – امکان پرورش توأم – امکان حجم تولید بالا – دارای بازار ثابت یا بالقوه | 12 | |
| چرخه زندگی بسته – سازگاری با محیط زیست – داشتن مزیت رقابتی – مناسب با زنجیره اقتصادی و کشاورزی | 13 | |
| قابلیت عرضه به شکل‌های متنوع – برخورداری از حمایت دولت – دارای مزیت بهبود نرخ محصول موجود – بهبود نرخ فیله سازی – قابلیت رقابت جهانی – امکان صادارت وجود دانش زیست شناسی | 14 | فاکتورهای مناسب |
| عدم تولید گونه‌های مشابه در خارج از کشور – دسترسی آسان به سایت پرورش – پتانسیل تبدیل به محصول اصلی در بازار – سودمند بودن با امکانات موجود | 15 | فاکتورهای قابل ملاحظه |
[1] پروتئین تغلیظ شده ماهی (fish protein concentrate) پودری سفید تا خاکستری رنگ، فاقد بو، طعم و مزه ماهی بوده که واجد 80 تا 90 درصد پروتئین است.
