ارزیابی صادرات آبزیان، رشد شتابنده زیر سایه سنگین تحریم ها و مروری بر چالش های پیش رو

• نگاهی به صادرات آبزیان 1390-1401
• بازارهای هدف صادرات آبزیان ایران
• تغییرات در ترکیب صادرات آبزیان ایران
• جایگاه آبزیان در اقتصاد بخش کشاورزی
• پیش بینی آینده صادرات آبزیان کشور
• محدودیت ها

ارزیابی صادرات آبزیان ایران 1390-1401، رشد شتابنده در زیر سایه سنگین تحریم ها

و مروری برچالش های پیش رو

1) نگاهی به صادرات آبزیان ایران 1390-1401

تا قبل از اوایل دهه هفتاد نقش دولت در تصدی گری امور شیلاتی به نحوی بود که عمدتا صادرات خاویار و میگو و واردات آبزیان و نیز بخش عمده امور صید و صیادی و سرخانه ها و….مستقیما بر عهده شرکت سهامی شیلات ایران قرار داشت اما با اتمام دوره تصدی گری و انتقال شرکت بازرگانی شیلات به شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی و نیز واگذاری سردخانه ها و شرکت حمل و نقل شیلات به بخش خصوصی و ورود قاطع فعال این بخش در دهه هفتاد به عرصه تولید و صادرات آبزیان ، رشد این صنعت به تدریج آغاز شد؛ این رشد در دهه 80 بهبود یافت و با سرعت بسیارمطلوبی در دهه 90 ( و تا کنون) ادامه یافته است. در  سال 1390 کل صادرات آبزیان ایران اندکی بیش از 57هزارتن بود که این میزان در سال 1401 به 179 هزار تن رسید.این رقم رشد سالانه 19.5درصدی این بخش را در طی دوره مورد بررسی حکایت می کند و این یک امتیاز و برتری قاطع در حوزه تولیدات پروتئین حیوانی است که به نظر نمی رسد در هیچ یک از سایر بخش های اقتصاد کشاورزی ایران نیز چنین ضریب رشدصادراتی وجود داشته باشد.

جدول 1-میزان صادرات ایران به مهمترین بازار های هدف 1390- 1401(ارقام به تن)

 2) بازارهای هدف صادرات آبزیان ایران

آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که طی این سال ها صادرات آبزیان ایران مجموعا به 79 کشور دنیا انجام شده است. اگر در سال 1390 مقدار 57 هزار تن آبزیان صادراتی کشور تنها به 37 کشور دنیا صادر می شدتعداد این کشورها  در سال 1401 به 57 کشور افزایش یافت و محصولات صادراتی آبزیان ایران به تمام پنج قاره جهان صادرگردید. همان گونه که اشاره شد در طی دوره مورد بررسی مجموعا هفتاد و نه کشور مداوماً یا متناوباً مشتری محصول ایران بوده اند که این یک امتیاز بسیار مثبتی است.

از نظردسته بندی کلی بازارهای هدف می توان از پنج بازار اصلی نام برد که به ترتیب اهمیت ( از نظر مقدار و جهت رشد) در سال های اخیر شامل بازارهای زیرهستند:

• جنوب شرق آسیا
• روسیه
• کشورهای همسایه
• حوزه خلیج فارس
• سایر بازارها (از جمله اروپا، استرالیا و آمریکا)

لازم به ذکر است که طی  یک دهه اخیر مقاصد صادراتی آبزیان ایران دچار جابه جایی فراوانی شده است. به عنوان مثال سهم کشورهای همسایه (شامل عراق، افغانستان، پاکستان، ترکیه، آذربایجان وارمنستان، تاجیکستان، ترکمنستان و…) از 60%در سال 91 (بالاترین میزان) به 5/27%کل صادرات در سال 97 (پایین ترین مقدار) کاهش یافته است.

در همین مدت سهم کشورهای جنوب شرق آسیا از 28%در سال 92 (پایین ترین میزان) به 58% کل صادرات در سال 96 افزایش یافت  اما با ظهور بازار روسیه مجددا از سهم بازار شرق آسیا کاسته شد و به حدود 30% در سال 1401 کاهش یافت.

کشورهای حوزه خلیج فارس (امارات، کویت، قطر، عمان، عربستان و بحرین) طی سالهای مختلف بین 5 تا 23% صادرات آبزیان ایران را به خود اختصاص داده اند. نکته مهم این که همواره سهم این کشورها با کشورهای حوزه جنوب شرق آسیا جایگزین می شود به گونه ای که در سال های رونق بازار چین و سایر کشورهای شرق دور، سهم امارات و کشورهای حوزه خلیج فارس کاهش یافته و در سالهایی که سهم آن بازارها کمتر بوده، کشورهای عربی منطقه مقصد جایگزین بوده اند.

تغییر بسیار مهم دیگر بازار روسیه است که از سال 93 به تدریج و به کندی به مقصد صادرات آبزیان ایران اضافه شد و البته این رشد در سه سال اخیر به سرعت گرفته به نحوی که روسیه از رتبه 13 صادرات آبزیان ایران به رتبه سوم در سال 1401 ارتقا یافته است.

اروپا بین 1/0% تا 3% کل مقدار صادرات آبزیان ایران را طی این سال ها جذب کرده است درحالی که در دهه های قبل سهم این بازار بیشتربوده است.کاهش شدید سهم صادرات آبزیان ایران به اروپا (تماماً میگو و خاویار) که عمدتا ناشی از اثرتحریم هاست جای نگرانی دارد؛ خصوصاً آن که در سال های ابتدایی صنعت میگوودراواسط دهه 80 حدود 1500 تن میگو که  50% میگوی پرورشی کشور را تشکیل می داد به اروپا و عمدتا اسپانیا و کمی فرانسه صادر می شد در حالی که در سال گذشته صادرات ما به اروپا  همانند همه سال های دهه 90 در حد 233 تن محدود ماند که این به معنای آن است که سهم میگوی صادراتی ایران از بازار بزرگ اتحادیه اروپا تنها 0.1درصد است که نسبت به سهم پنجاه درصدی سال های قبل بسیار اندک است.

از سوی دیگر نکته بسیارمهم این است که طی دهه 90 با وجود تشدید تحریم ها و برخلاف انتظار، با افزایش تعداد کشورهای مصرف کننده آبزیان ایران مواجه بودیم و این نشان دهنده کیفیت محصول و نیز توان فنی و تکنیکی واحدهای فراوری و بازاریابی مطلوب شرکت های صادرکننده آبزیان بوده است.

3) تغییرات در ترکیب صادرت آبزیان کشور

در گذشته های دور تنها دو منبع اصلی برای صادرات آبزیان کشور وجود داشت؛خاویار وحشی و میگوی دریایی. در اوایل دهه 70 که ارزش کل صادرات ما حدود 90 میلیون دلار بوده سهم خاویار به بیش از 70 میلیون دلار می رسید. این نشان دهنده سهم 77 درصدی خاویار از کل صادرات آبزیان ایران در آن سال ها بود؛ لیکن با کاهش تدریجی صید ماهی خاویاری ، میزان و ارزش صادرات این محصول سالانه کم وکمتر شد به نحوی که در سال 1380 به 44 میلیون دلار و سپس به حدود 9 میلیون دلار در سال 1387 کاهش یافت و نهایتا در سال 90 به 610 هزار دلار (از 300 کیلو خاویار) سقوط کرد.

هرچند خوشبختانه در سالهای اخیرصادرات خاویار از مرز 3.5 تن به ارزش 2.4 میلیون دلار عبور کرده و خاویار پرورشی جایگزین صادرات خاویار وحشی شده ولی کاملا مشخص است که سهم 77 درصدی اوایل دهه هفتاد پس از سی سال به تنها 0.67 درصد تنزل یافته و این نشان دهنده آن است که محصولات جدیدی جایگزین درآمد خاویار شده است و اگر چنین تحولی رخ نمی داد و اتکا همچنان به خاویار می بود دستیابی به درآمد 359 میلیون دلاری امروز حاصل نمی شد.

همین وضعیت برای میگوی صادراتی هم اتفاق افتاد چرا که تدریجا صادرات میگوی دریایی از 7000 تن در سال 1379 تقریبا به صفر رسید واگرتولید میگوی پرورشی نبود این عنوان هم از ردیف درآمدهای صادرات آبزیان کشور حذف می شد. به همت و تلاش پرورش دهندگان و صادرکنندگان میگو صادرات این محصول در سال 90 به 4141 تن و در سال 1401 به 37557 تن (بالاترین رکورد ثبت شده در تاریخ صادرات میگوی کشور) رسید.

در همین دوران و پس از حذف خاویار وحشی و میگوی دریایی از سبد صادرات آبزیان کشور با افزایش صادرات ماهیان حرام گوشت، کپور ماهیان، کنسرو ماهی تون، میگو،قزل آلا و ماهیان زینتی و پودر ماهی و خوراک آبزیان جایگزین آن ها شد. جدول شماره 2 گویای این تغییرات شگرف است.

جدول 2- تغییرات وسیع در ترکیب صادرات آبزیان ایران

این تغییرات شگرف (کاهش سهم خاویار از 65% سال 1380 به 0.67% کل درآمد صادراتی کشور در طی دو دهه و افزایش میگو از 23% به 38.2% ( با توجه به صفر شدن صادرات میگوی دریایی) و خصوصا رشد حیرت انگیز صادرات سایر محصولات از 12% به 61.1% درآمد صادرات آبزیان نتیجه سرمایه گذاری و تصمیمات درستی است که در دهه های قبل در این صنعت اتخاذ شده است.

به لحاظ اهمیت بررسی دقیق تر تغییر در ترکیب محصولات صادراتی جدول شماره 3 را مورد بررسی قرار می دهیم که مقایسه سال 1390 با 1401  را با تفکیکی بیشتر به تصویر کشیده است.

جدول 3- مقایسه تغییرات در ترکیب صادرات آبزیان ایران (مقدار به تن)

در طی دوره مورد نظر صادرات میگو 907 درصد و خاویار پرورشی 1166 درصد رشد داشته اما از همه مهمتر رشد 2510 درصدی صادرات کپور ماهیان است که طی این دوره از 928 تن به 23300 تن افزایش داشته است؛همچنین صادرات غذای آبزیان هم رشد بسیارجهشی را نشان می دهد.

4- جایگاه آبزیان در اقتصاد بخش کشاورزی

برای آشنایی بیشتر با اهمیت ارزش و جایگاه صادرات محصولات شیلاتی بی مناسبت نیست که به جدول زیر که برگرفته از گزارش اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی تهران است توجه کنیم:

جدول 4- میزان اقلام عمده صادراتی در بخش کشاورزی در سال 1398

 همین جدول جایگاه این صنعت را در اقتصاد کشاورزی کشوربه خوبی نشان می دهد و با توجه به آن که اولا زمینه توسعه و جهش تولید و صادرات محصولات شیلاتی بیش از سایر بخش های کشاورزی وجود دارد و ثانیا ارزش واحد آن پس از زعفران و پسته بالاترین ارزش به ازای هر کیلو می باشد دور از دسترس نیست که آبزیان به زودی در صدر این جدول قرار گیرد.

5) پیش بینی آینده صادرات آبزیان کشور

به نظر می رسد که با توجه به آن که:

اولا- در صنعت میگو زیرساخت های لازم در کشور در جهت توسعه سطح زیر کشت و نیز بهبود راندمان برداشت در واحد سطح و اصلاح ساختار مراکز تکثیر و مزارع پرورشی ( نظیر توجه به نرسری و اصلاح ساختار استخرها  به تخلیه از مرکز و نیز تجهیزبه دستگاه های هواده و غذاپاش اتوماتیک، رواج استفاده از پلتفرم های آبزی پروری هوشمند و…) فراهم است. سایر حلقه های زنجیره تولید شامل مراکز تکثیر، واحدهای فراوری، کارخانجات تولید غذا و سایر خدمات مرتبط با صنعت هم قابلیت توسعه لازم را دارا هستند و لذا مجموعه عوامل برای نیل به تولید یادشده تقریبا فراهم است و امکان توسعه کشت و ارتقای تولید تا حد یکصد هزار تن طی یک دوره کوتاه مدت وجود دارد و به تبع آن انتظار افزایش صادرات امری بسیار محتمل است.

بزرگترین محدودیت در این زمینه مخاطرات بهداشتی و امنیت زیستی است که در همه جای دنیا نقش بازدارنده داشته و به نظر می رسد که در دهه آتی بزرگترین مانع توسعه تولید میگو در کشورما باشد. گواه این امربروز گاه و بیگاه بیماری ها و خصوصا تلفات و کاهش تولید سال گذشته و امسال است.

ثانیا – دربرخی حوزه های دیگر آبزی پروری هم وضعیت نسبتا مطلوب است:

درپرورش ماهی خاویاری و صنعت خاویار انتظار رشد تصاعدی تولید را داریم و سرمایه گذاری های انجام شده در دو دهه گذشته نوید تولید بالای خاویار و گوشت ماهی خاویاری را می دهد و لذا افزایش تولید این محصول صادراتی امید به افزایش مقدار صادرات را طبیعی می نماید.

در حوزه پرورش ماهی درقفس هم سرمایه گذاری خوبی انجام شده و علی رغم تمام ناملایمات ( که با مشکلات سال های آغازین صنعت میگو مشابهت فراوانی دارد) انتظار افزایش تولید وجود دارد و با توجه به نوع ماهی های پرورشی سی بس در جنوب و قزل آلا در شمال که هر دو ظرفیت صادراتی دارند نیز می توان به امکان افزایش صادرات ناشی از افزایش تولید در این بخش هم امیدوار بود.

در تولید ماهیان متکی به آب شیرین که عمدتا پرورش ماهیان گرمابی و سردابی را تشکیل می دهد به دلیل مسئله حیاتی آب در کشوریقینا نه تنها افزایش کمی رخ نخواهد داد بلکه امکان تعطیلی و تغییر کاربری این مزارع غیر محتمل نیست. لذا حتی اگرهمین وضعیت موجود با بهبود بهره وری حفظ شود نمی توان به اضافه شدن تولید اندیشید. با این حال این کاهش یا توقف تولید مانع کاهش یا توقف میزان صادرات این دو محصول نخواهد بود! چرا که در حال حاضر در بخش ماهیان گرمابی با تقاضای رشدیابنده بازار عراق با قیمت های بسیار بهتر از بازار داخلی کشورمواجهیم که این همچنان می تواند به تقویت انگیزه پرورش دهندگان وصادرکنندگان این محصول بینجامد و به فرض عدم افزایش تولید اما سهم صادرات در ازای کاهش مصرف داخلی افزایش می یابد؛ مگر آن که دولت به دلیل جلوگیری از کاهش مصرف سرانه اقدام به ممانعت از صادرات نماید که در شرایط فعلی بعید به نظر می رسد.

همچنین است وضعیت ماهی سردابی؛ میزان صادرات این محصول در سال گذشته حدود 9000 تن بوده که کم تر از پنج درصد از کل تولید این ماهی را( بر اساس اعلام حدود 200 هزار تن تولید این محصول توسط سازمان شیلات ایران) تشکیل می دهد. در سال های اخیر تعداد مزارعی که به تولید صادراتی این ماهی روی آورده اند به سرعت افزایش یافته است. در حال حاضر با توجه به اطلاع رسانی های صورت گرفته توسط اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران و آشنا شدن پرورش دهندگان با الزامات بازارهای هدف (از جمله این الزامات تولید ماهی دو کیلو گرم به بالا با استفاده از خوراک دارای رنگدانه و آموزش نحوه صید وخونگیری است) تمایل شدیدی به تولید قزل آلای مورد پسند بازار روسیه و سایر مقاصد صادراتی به وجود آمده است. بر این مبنا می توان گفت با فرض واقعی عدم افزایش تولید، همچنان امکان کاهش سهم بازار داخل و افزایش صادرات کاملا وجود دارد.

ثالثا- در حوزه صید ماهیان حرام گوشت هم وضعیت همانند گذشته است و البته با توجه به وضعیت ذخایر نباید انتظار افزایش چشمگیری را داشت.درحوزه پودرماهی چنان چه صید ماهیان میکتوفیده با درنظر گرفتن تمهیداتی که نقایص گذشته را پوشش دهد امکان صادرات بیشتر وجود خواهد داشت.

صادرات خوراک آبزیان هم با توجه به ظرفیت های ایجاد شده و تمایل شدید کارخانجات تولید خوراک دام و طیور به سمت تولید خوراک آبزیان و نیز بازاریابی خوبی که در کشورهای همسایه شده وظرفیت بالقوه و تقاضای اکید روسیه همچنان انتظار افزایش صادرات امری طبیعی است.

تولید ماهیان زینتی هم با قدرت و سرعت در حال رشد است وهمین تولید زمینه حفظ و توسعه بازاراین بخش را نوید می دهد.

6) محدودیت ها

اگرچه محدودیت هایی در داخل وجود دارد که مهم ترین آن ها قیمت تمام شده، کیفیت ( از منظر وجود باقیمانده ها و ترکیبات غیرمجاز در برخی محصولات) و نحوه حضور در بازار صادراتی و رقابت های منفی صادرکنندگان در بازارهای بین المللی است اما محدودیت مهم تر در سمت حضور در بازارهای جهانی است که به چند عامل مهم مربوط می شود که مهم ترین آن سایه سنگین تحریم ها بر نحوه تعامل با کشورهای دیگر است که از سه جهت اثر منفی دارد:

نخست عدم امکان حضور رسمی و دارابودن غرفه در دو نمایشگاه بزرگ از سه نمایشگاه بین المللی صنعت آبزیان جهان: بارسلون اسپانیا و هوستون آمریکا ؛ حتی بعضا به عنوان بازدیدکننده . در سال های اخیر شرکت های صادرکننده ایرانی تحت عناوین شرکت های ثبت شده شان در خارج از کشور و نه به نام ایران امکان حضور در این نمایشگاه ها را دارند. البته حضور ایران درنمایشگاه چین ( شهر شیندائو) که در حال حاضر بزرگ ترین بازار آبزیان دنیاست قوی است و همچنین نمایشگاه سن پترزبورگ روسیه که برای ایران بازار بسیار مهمی است.

این که صادرکنندگان ما از حضور فعال در دو بازار بزرگ محروم هستند محدودیتی بالفعل محسوب می گردد.

دوم آن که در موضوع انجام معاملات تجاری با اکثر خریداران مشکل برگشت ارز حاصل از صادرات وجود دارد و خریداران خارجی یا تمایل به خرید از ایران و تحمل عوارض آن را ندارند و یا غالبا با قیمت های تخفیفی مبادرت به خرید می کنند. همچنین مسیر برگشت ارز هم راهی پرخطر است که تماما با ریسک همراه بوده و با کاهش 3 تا 5 درصدی تبدیل ارزها همراه است و مواردی هم بوده که به علت کلاه برداری صراف ها با سوخت ارز برگشتی مواجه بوده ایم. این نیز مشکلی بالفعل است.

مشکل سوم موضوع لابی گری بین المللی است که عمدتا به مسئله تعرفه ها باز می گردد. البته این مشکل در مورد چین ، کره جنوبی و روسیه و کل کشورهای اوراسیا حل شده و ما در مقایسه با رقبا حتی از مزیت هایی نیز برخورداریم اما در رابطه با اتحادیه اروپا وضع تعرفه 12 درصدی مانع بزرگی برای خریداران اروپایی است. متاسفانه رایزنی های سفارت کشورمان در بروکسل و نیز اقدامات مسئولین اقتصادی و سیاسی کشورنا کافی و غیر کارامد بوده است. در این رابطه اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران مذاکرات بسیار سودمندی با طرف اروپایی داشته و آنان را قانع کرده که به دو دلیل مهم باید این تعرفه را برای ایران همانند هند و اکوادور به کم تر از 4% کاهش دهند. این دو دلیل یکی ماهیت تولیدات آبزیان صادراتی ایران به اروپا ست (صرفا میگو و خاویار)  که در مناطق ساحلی و نقاط دورافتاده تولید می شود و دوم سهم بالای اشتغال بانوان است که هر دو از عوامل تعیین کننده این تعرفه ها هستند. مضافا آن که کشور اکوادور هم مانند ما کشوری نفتی است اما درآمد سرانه پایینی دارد و به همان دلیل ایران نیز باید مشمول این امتیاز قرار گیرد. از آن جا که این مذاکرات باید به صورت رسمی توسط دولت جمهوری اسلامی ایران صورت پذیرد ، متاسفانه به دلایلی که در این گزارش قابل ذکر نیست به نحو شایسته صورت نگرفته است.

این ها که بیان شد محدودیت های بالفعلی است که با آن ها مواجهیم اما چالش بالقوه حفظ وضعیت موجوداست!!

یکی از بزرگ ترین مزیت های ما دارا بودن اعتبار بسیار مهم امکان صادرات به اتحادیه اروپا و قرار داشتن در فهرست A این اتحادیه است. تعداد زیادی از شرکت های فرآوری ایران دارای این گواهی هستند؛ امکانی که تا چندی پیش در منطقه منحصر به ایران بود و هم اینک نیز بسیاری از کشورهای همسایه از آن بی بهره هستند. لازم به ذکر است در طی قریب سی سال از صادرات آبزیان ایران تا کنون هیچ محموله ای مرجوع نگردیده و تنها دو مورد سؤال در خصوص وجود یکی از ترکیبات کریستال ویوله درخاویارایران مطرح شد که آن هم مربوط به تغییر استانداردها بود که به سرعت مرتفع گردیده است. درهمین رابطه تعداد 29 شرکت در آژانس فدرال قرنطینه دامی و گیاهی روسیه و 64 شرکت در مرجع قرنطینه گمرک چین رجیستر شده و دارای صلاحیت صادرات به این دو کشور هستند. باید تلاش بسیار زیادی برای حفظ این اعتبار و مزیت انجام شود که در این رابطه نقش خود شرکت ها و نیز سازمان دامپزشکی کشور به عنوان امین نهادهای بین المللی همتا بسیار برجسته است.

چالش دیگر مربوط به اخذ گواهی های جدیدی است که دراین سال ها به عنوان الزامات جدید حضور در بازارهای بین المللی مطرح شده و به تدریج در آینده ای نزدیک به مانعی جدی برای ما که در این زمینه نقاط ضعفی داریم تبدیل خواهد شد و باید از هم اکنون دست به کار شد. ضرورت دارابودن گواهی های تولید مسئولانه نظیر ASC و MSC این روزها جدی تر از گذشته مورد توجه رقبای اصلی ما قرار گرفته به نحوی که تقریبا تمامی صنعت کنسرو اکوادور و بیش از 70% بخش میگوی این کشورموفق به کسب این امتیاز شده اند. هند، ترکیه ، ویتنام وبسیاری از کشورهای رقیب دیگر در این جهت موفق عمل کرده اند حال آن که ما هنوز به دو دلیل در این زمینه هیچ موفقیتی نداشته ایم:

نخست نبود شرکت اعتباردهنده بین المللی در داخل کشور و محدود بودن شرکت های خارجی که به علت همان عامل تحریم حاضر به همکاری در این زمینه نمی شوند.

دیگر نبود زنجیره تامین در چرخه زنجیره تولید صادراتی در داخل کشور؛ توضیح آن که این گواهی های تولید مسئولانه شامل رعایت همه حساسیت ها در زمینه هایی چون رعایت مسائل زیست محیطی، توجه به امنیت شغلی کارگران، عدم استفاده از نیروی کارغیر رسمی و همچنین کودک کار، رفاه حیوانات و…. است و نهایتا صادرکننده باید این اعتماد را ایجاد کند که در تمام فرایند تولید(از مرحله تامین لارو، خوراک، پرورش، فراوری و صادرات) برای محصولی که درویترین فروشگاه ها عرضه می شود چنین کنترل هایی انجام شده است. ما در کشور در بسیاری از این زمینه ها وضعیت مناسبی داریم؛ اکثر واحدهای پرورشی و فعالان سایر زنجیره ها دارای گواهی محیط زیست بوده، کارکنان خود را بیمه می کنند ، اشتغال گسترده بانوان با شرایط کاری مشابه آقایان وجود دارد و در زمینه های دیگر هم توجهات کافی مبذول می شود اما بزرگ ترین نقطه ضعف در این است که صادرکننده نهایی نمی تواند اسناد تمام این زنجیره را پیوست کار خود کند.علت این امر هم به عدم تشکیل زنجیره تامین و ضعف و ناکارامدی زنجیره های موجود باز می گردد.

در هر حال آن چه که به عنوان جمع بندی مبحث مربوطه به پیش بینی آینده تولید و صادرات آبزیان ایران قابل ارائه می باشد این است که تنها در صورت اتخاذ یک سیاست مبتنی برخرد جمعی در حوزه سیاست خارجی و اهمیت دادن به موضوعات امنیت زیستی و توسعه متوازن مبتنی بر رعایت اصول بهداشتی و بهره وری بهینه از منابع در کنار تلاش برای حفظ مجوزهای بین المللی موجود و کسب گواهی های جدید و نیز هماهنگی موثربرای حضور موفق در بازار، امکان رشد و توسعه تولید و صادرات آبزیان کشور در دهه آتی قابل دسترس خواهد بود.

تاکید بر این نکته مهم است که دستاوردهای درخشان صنعت آبزیان کشور در حوزه تولید و صادرات اگرچه در همین شرایط تحریمی به دست آمده و منجر به تبدل و تعامل با 79 کشور دنیا گردیده لیکن یقینا اگر این محدودیت ها وجود نمی داشت ، جایگاه ما می توانست از وضعیت کنونی بسیار بهتر باشد.

• تالیف:
• علی اکبر خدایی؛ دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران
• شهریور 1402