مروری بر رشد جایگاه و پیشرفت های عملکرد صادراتی صنعت آبزیان کشور

از آن جا که انعکاس تلاش ها و موفقیت های جامعه صیادی، آبزی پروران ، واحدهای فرآوری و صنایع شیلاتی و فعالان عرصه تجارت آبزیان می تواند سیاست های توسعه ای و برنامه های راهبردی این بخش ارزشمند از اقتصاد کشاورزی کشور را جهت دهی صحیح نماید بی مناسبت نیست که یک بار دیگر به صورت جامع به اعداد و ارقام و جایگاه صنعت شیلات در اقتصاد کشور بپردازیم.

بر اساس اطلاعات مندرج در سایت ITC  ارزش واردات آبزیان در جهان در سال 2022 نزدیک  148  میلیارد دلار بوده است که رشد قابل توجه 19.3 درصدی نسبت به سال   2019 و شروع همه گیری کرونا داشته است و نشان میدهد متوسط رشد حدود 8 درصدی سالیانه (از سال 2015) به بیش از دو و نیم برابر در این سال رسیده است (جدول 1).

به منظور بررسی جایگاه تجارت آبزیان در بین کالاهای مشابه در مقام مقایسه، ارزش تجارت جهانی انواع گوشت شامل گوشت قرمز و گوشت ماکیان را مورد توجه قرار می دهیم. در سال 2022 مجموع میزان ارزش معاملاتی انواع گوشت قرمز و ماکیان برابر 163.2 میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال 2021 تنها 7 % رشد داشته است.  (جدول 2) اما آبزیان رشد بالاتری نسبت به سال قبل با عدد 10.4 % به ثبت رسانده است.

برای نخستین بار در طی سالیان اخیر بالاخره آسیا توانست با سهمی معادل 36.5 درصد از کل ارزش تجارت جهانی اّبزیان در رتبه نخست قرار گیرد و از اروپا با سهمی معادل 33.1 درصد پیشی بگیرد. این اتفاق در نوع خود بی نظیر است و نشان دهنده رشد قدرت اقتصادی آسیا و توسعه بازار آبزیان در این قاره است. قاره آمریکا با سهم 21.6 درصدی در رتبه سوم و قاره های آفریقا و اقیانوسیه در جایگاه های بعدی قرار گرفته اند.  در جدول شماره 1 ارزش واردات آبزیان به قاره های مختلف طی سال های 2018 لغایت 2022 ارایه شده است.

جدول 1 – میزان ارزش واردات آبزیان در جهان به تفکیک قاره ای ( هزار دلار)

باید توجه نمود در حالی که رشد تجارت جهانی آبزیان در سال 2022 نسبت به 2021  10.4 % بوده اما رشد ایران در سال 1401 با 358.7 میلیون دلار  نسبت به صادرات 232 میلیون دلاری سال 1400 معادل 54.6 % بوده است و این نشان می دهد که رشد خوبی داشته ایم و ما می توانیم سهم خود را همچنان افزایش دهیم. از همین آمار بر می آید که اگرچه سهم ما در تجارت جهانی آبزیان بسیار اندک است اما در مقایسه با خودمان حرکت رو به جلو داشته ایم؛ بدین معنا که سهم 0.17 درصدی سال قبل (232 میلیون دلار از 134 میلیارد دلار جهان) به 0.24 درصد در  سال اخیر افزایش داشته است که این هم نشانه بسیار مثبتی است.

جدول 2- میزان ارزش و رشد تجارت اقلام پروتئینی در جهان

جدول 2- میزان ارزش و رشد تجارت اقلام پروتئینی در جهان

مروری کلی بر آمار صادرات آبزیان جمهوری اسلامی ایران در سال 1401

خوشبختانه در سال 1401 شاهد افزایش 18 درصدی وزنی و 54.6 درصدی ارزش صادرات آبزیان کشور بودیم. صادرات عمده آبزیان ایران از هفت گروه کالایی تشکیل می­شود. میگو به عنوان با ارزش ترین کالای صادراتی کشور شناخته میشود که علی رغم اینکه حدود 40 درصد وزن کمتری نسبت به انواع ماهیان دریایی (یال اسبی، ماهی مرکب خرچنگ، مارماهی، حسون و …) دارد اما 22 میلیون دلار ارز آوری بیشتری را برای کشور در بر داشته است؛ بدین معنی که 37.5 هزار تن صادرات میگو 137 میلیون دلار ارزآوری داشته و در مقابل  64.3 هزار تن انواع آبزیان دریایی 115 میلیون دلار درامد ارزی برای کشور در بر داشته است.  این خود موید آن است که باید سیاست های توسعه را به جای فشار بر منابع و ذخایر دریایی و صید آبزیان وحشی بر آبزی پروری دریایی متمرکز نمود. خوراک آبزیان، کنسرو ماهی تون، انواع ماهیان گرمابی، قزل آلا، خاویار و ماهیان زینتی سایر گروه های کالایی آبزیان را شامل می شود. ارزش گمرکی کل این محصولات در حدود 359 میلیون دلار بوده که البته به نظر می رسد ارزش واقعی صادرات هفت گروه کالایی فوق قریب 600 میلیون دلار برآورد ­گردد. لازم به ذکر است که انواع ماهیان دریایی و پرورشی (گرمابی و سردابی) و میگو مجموعا 84 % ارزش صادرات آبزیان کشور را تشکیل می­دهند.

جدول 3- رتبه بندی 10 مقصد برتر صادرات آبزیان ایران در سال 1401 به تفکیک کشور بر اساس ارزش  (مرجع: سایت گمرک ج.ا.ا)

صادرات به 60 کشور مختلف دنیا افتخار بزرگی است که بعید است هیچ یک از بخش های دیگر اقتصاد غیرنفتی کشور بدان دست یافته باشند.

اگرچه 87% مقدار و 89% ارزش صادرات آبزیان ایران به ده بازار برتر خود می باشد اما صادرات به تمام قاره های دنیا ، هرچند اندک اعم از اقیانوسیه ( استرالیا) آفریقا ( لیبی، کنیا، نیجریه) آمریکای لاتین (کلمبیا ، ونزوئلا و برزیل) و آمریکای شمالی ( کانادا)  تا مقادیر قابل توجه به 15 کشور اروپایی ( اسپانیا، انگلستان، بلژیک، سویس،آلمان ، فرانسه ، ایتالیا، رومانی ، هلند ، پرتقال ، لوکزامبورگ ،یونان، دانمارک ، مجارستان و اتریش) و 11 کشورآسیایی دیگر علاوه بر چین و سریلانکا و مالزی (تایلند ، تایوان،ویتنام، هنگ کنگ، بنگلادش،ژاپن، سنگاپور، کره جنوبی، فیلی پین، هند و کامبوج) و حجم ارزشمند و تاثیرگذار صادرات به کشورهای همسایه و منطقه علاوه بر عراق و امارات و قطر(عمان ، افغانستان ، ترکیه ، پاکستان، لبنان، سوریه، بحرین و یمن) و سهم بسیار قابل توجه کشورهای منطقه اوراسیا – علاوه بر روسیه و آذربایجان و ارمنستان – شامل کشورهای  ازبکستان، قرقیزستان،  ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان ، گرجستان و بلاروس نشانه گستردگی بازارهای آبزیان ایران است که بسیار قابل توجه است.

در یک نگاه کلی می توان گفت:

• در سال 1401 و بر اساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران، مجموع ارزش صادرات آبزیان کشور نزدیک به 358.7 میلیون دلار بوده است. این رقم در سال 1400 معادل 232 میلیون دلار بود.
• صادرات آبزیان ایران از نظر مقداری  قریب 179 هزار تن بوده که از صادرات به 60 کشور جهان بدست آمده است.
• سه کشور جدید به مقاصد صادراتی کشور اضافه شده است.
• در سال 1401 مجددا کشور چین در صدر مقصد صادراتی آبزیان ایران قرار گرفت. روسیه که در سال 1400 در رتبه هفتم قرار داشت با جهشی چشمگیر در رتبه دوم ایستاد و عراق که سال قبل در رده اول قرار داشت به رده سوم نزول کرد. این سه کشور به ترتیب 82.7 ، 65.2 و 54 میلیون دلار واردات آبزیان از ایران داشته اند.
• مقدار صادرات آبزیان ایران به روسیه بیشترین رشد را نسبت به تمامی این سال ها داشته است به نحوی که از 5.200 تن در سال 1400 به 18.800 تن در سال 1401 رسید و 261 % رشد نشان داد.
• در سال گذشته با توجه به شیوع بیماری AHPND در مزارع پرورشی میگو و از دست دادن بازار چین، روسیه به مقصد اصلی میگوی ایران مبدل گردید و افزایش جهشی رشد صادرات آبزیان ایران به روسیه ناشی از افزایش صادرات میگو بوده است که از 4.154 تن به 17.35 تن رسیده و در واقع صادرات میگوی ایران به این بازار مهم بیش از چهار برابر شد .
• در بین 10 کشور برتر هدف صادراتی، سه کشور از شرق آسیا یعنی چین، سری لانکا و مالزی با مقدار تقریبی 105 میلیون دلار سهم قابل توجهی پیدا کرده اند. نکته قابل توجه ورود کشور سریلانکا به این فهرست است که صادرات ماهی خشک اصلی ترین دلیل آن است. خروج تایلند از 10 کشور برتر نیز مهم قابل توجه است که نشانه خوبی در روند صادرات ما نیست.
• آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان مشتریان ثابت خوراک آبزیان ایران هستند و سال به سال مقدار واردات از ایران توسط آنها رو به افزایش است.
• رشد صادرات آبزیان ایران به ترکیه به ویژه میگو در سال قبل بسیار با اهمیت بود و از 154 تن به بیش از 1 هزار تن رسیده است.
• در ادامه نفوذ در بازار آفریقا که سال گذشته شامل کشورهایی نظیر کامرون، موریتانی و نیجریه بود در سال 1401 نیز شاهد ورود لیبی دیگر کشور آفریقایی بودیم.
• در بازار آمریکای جنوبی کلمبیا و ونزوئلا به جرگه کشورهای واردکننده آبزیان از ایران پیوستند .

این ها نمودهای برجسته جایگاه صادرات آبزیان کشور است که در شرایطی حاصل شده که روند تولید و تجارت آبزیان کشور با سنگلاخ های پرتعدادی مواجه بوده و حال با این توصیفات آیا برای کمک و رفع مشکلات این صنعت آبرومند تردیدی باقی می ماند؟ آیا بر وزیر محترم جهاد کشاورزی و رؤسای محترم سازمان های دامپزشکی و شیلات که حمایت های آنان در تحقق این موفقیت ها به شدت تأثیرگذار بوده بیش از گذشته فرض نخواهد بود که با اعتماد بیشتر به فعالان صنعت و تشکل های قانونی و شناسنامه دار آن در تسهیل گری بیشتر و تقویت زیرساخت ها جدیت بیشتری به خرج دهند؟ امیدواریم این روندهای رو به رشد با تقویت و هم افزایی ، اعتماد به خبرگان و تسهیل گری های مؤثرتر قوی تر از قبل تداوم داشته باشد.