آثار و خدمات آبزی‌پروری بر اکوسیستم‌های آبی: تأمین غذا، اثرات توسعه فرهنگی، اصلاح توازن بیوژئوشیمیایی و …
پیشنیه
اکوسیستم‌های سالم، منابع بنیادی ثروت طبیعی و اقتصادی را برای زندگی انسان فراهم می‌کنند. گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوایی که ارتباط نزدیکی با تخریب محیط زیست و از بین رفتن تنوع زیستی به دلیل برخی فعالیت‌های انسانی دارند، تهدیدهای اصلی هم برای اروپا و هم برای جهان هستند. برای تضمین آینده‌ای امن باید این چالش را مورد توجه قرار داد[1][2][3]. قرارداد سبز اروپا تأکیدی بر تعهد اتحادیه اروپا برای پاسخ به چالش‌های آب و هوایی و زیست محیطی است که در آینده به خطر خواهند افتاد. در راستای توافق سبز اتحادیه اروپا، کمیسیون اروپا استراتژی تنوع زیستی خود را برای سال 2030[4] منتشر کرد که در آن اقدامات و تعهداتی که برای بهبود شرایط از دست دادن تنوع زیستی در اروپاست پیشنهاد شده است. استراتژی مزرعه تا چنگال[5]، برای تسهیل روند سیستم غذایی پایدار و عادلانه بوده و هر دو استراتژی‌ها به هم مرتبط هستند و این اطمینان را می‌دهند که یک سیستم غذایی پایدار باید تنوع زیستی را حفظ کند.
در این زمینه، آبزی‌پروری اروپا باید در حفاظت از تنوع زیستی، حفظ زیستگاه‌ها و مناظر، در مناطقی که متمرکز بر سیستم غذایی پایدار است نقش کمکی ایفا کند.
هدف این گزاره برگ بازیابی و محافظت از خدمات اکوسیستم‌ها و شناسایی و حمایت از آن دسته از سیستم‌های آبزی‌پروری اروپایی است که به طور قابل توجهی این خدمات را ارائه می‌دهند. این موضوع همچنین به امنیت غذایی شهروندان اروپایی نیز کمک خواهد کرد. این سند به خدمات اکوسیستمی ارائه شده توسط آبزی‌پروری گسترده[6] ماهیان (از جمله روش نیمه فشرده) در اروپا که در حوضچه‌های آب شیرین و تالاب های دریایی انجام می‌شود، تمرکز دارد. همچنین به جنبه‌های اجتماعی-اقتصادی نه به تمام مسائل پایداری، می‌پردازد.
خدمات اکوسیستم
اصطلاح خدمات[7] اکوسیستمی، برای تأکید بر رابطه نزدیک و وابستگی که بین رفاه انسان و اکوسیستم های طبیعی وجود دارد، ابداع شد. در طول سالیان، این مفهوم تکامل یافته و توسط رشته‌های مختلف دانش غنی شد. امروزه خدمات اکوسیستمی را می‌توان به عنوان کمک اکوسیستم‌ها به منافع حاصل از فعالیت‌های[8] اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سایر فعالیت های انسانی تعریف کرد.
دراتحادیه اروپا، پذیرش این چارچوب، به عنوان مفهومی با اهمیت و برجسته در کنار سیاست‌های دیگر وجود دارد. در سال 2011، با تصویب استراتژی تنوع زیستی، کمیسیون اروپا – برای اولین بار – ارزش خدمات اکوسیستم و نیاز فوری به حفظ و احیای آن‌ها را به نفع طبیعت و نوع بشر نمایان کرد. طبقه بندی خدمات اکوسیستم بر اساس علایق انسانی بوده و ساختاری را ارائه می‌دهد که امکان تجزیه و تحلیل پیامدهای مدیریت اکوسیستم بر رفاه بشر را فراهم می کند:
- خدمات تأمین. مربوط به ظرفیت اکوسیستم‌ها برای تأمین مواد غذایی و انرژی جامعه است.
- مقررات و خدمات تعمیر و نگهداری. اصلاح ضایعات، مواد سمی و غیره، تنظیم جریان‌ها و مواردی که با حفظ شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مرتبط هستند.
- خدمات فرهنگی، تعاملات فیزیکی و فکری با محیط و همچنین تعاملات معنوی و نمادین.
اکوسیستم‌های اجتماعی و خدمات آن‌ها
نه تنها اکوسیستم‌های طبیعی خدمات اکوسیستمی را ارائه می‌دهند بلکه اکوسیستم‌های مصنوعی و نیمه طبیعی نیز می‌توانند این خدمات را فراهم کنند. این نوع از اکوسیستم‌ها که انسان در آن‌ها مشارکت مشخصی دارد مکمل خدمات اکوسیستم ارائه شده توسط طبیعت هستند. مطالعه و تجزیه و تحلیل خدمات این اکوسیستم‌های اجتماعی، امکان تعریف شیوه‌های صحیحی را فراهم می‌کند که مزایای زیست محیطی آن‌ها را به حداکثر برساند. با این حال، به رسمیت شناختن پیامدهای اکوسیستم پرورش ماهی هنوز به پیامدهای اکوسیستمی ناشی از شیوه‌های کشاورزی گسترده نرسیده است. اگرچه، چهل و یک سرویس اکوسیستم مرتبط با آبزی‌پروری در یک مقاله جدیدالانتشار علمی[9] شناسایی شده است.
ارزش‌های طبیعی و خدمات اکوسیستمی آبزی پروری حوضچه‌های آب شیرین
تالاب‌های گسترده در ارتباط مستقیم با استخرهای پرورش ماهی، دارای سابقه‌ای طولانی[10] هستند. شاید به همین دلیل تصور غلطی در بین مردم وجود داشته باشد که آن‌ها دست ساخته دست بشر نیستند بلکه تالاب‌های طبیعی هستند. از دیدگاه اکولوژیکی، استخرهای ماهی متکی به شرایط طبیعی زیستگاه‌های تالابی هستند. هدف مدیریت آن‌ها تقویت مصنوعی این فرآیندها برای افزایش تولید است. پرورش ماهی در مزارع در اروپا عمدتاً بر اساس تولید ماهی کپور معمولی است. حوضچه‌های پرورش ماهی به‌عنوان سیستم‌های اکولوژیکی باز طبیعی عمل می‌کنند. فرآیندهای فناورانه در هم افزایی با هم هستند و نمی‌توان آن‌ها را از هم جدا کرد. این همچنین به این معنی است که تولید استخرهای ماهی نمونه خوبی از اقتصاد بسته است، با تکیه بر استفاده مجدد از منابع طبیعی از طریق چرخه مواد مغذی به روش‌های یکسان مانند تالاب های طبیعی. اکوسیستم‌های استخر ماهی از نظر پیچیدگی با سیستم‌های اکولوژیکی آبزیان طبیعی قابل مقایسه هستند. علاوه بر این، استخرهای پرورش ماهی چندین بار به عنوان کانون‌های تنوع زیستی منطقه‌ای شناخته شده‌اند که زیستگاه و پناهگاهی برای برخی از حیوانات در معرض خطر انقراض مرتبط با تالاب‌ها[11] را فراهم می‌کنند. هر دو تالاب طبیعی و نیمه طبیعی برای ترسیب[12] کربن اهمیت ویژه‌ای دارند. آن‌ها علاوه بر ارائه فرصت‌های[13] تفریحی و گردشگری، طیف گسترده‌ای از خدمات دیگر مانند تأمین آب، مدیریت و تصفیه، و جلو‌گیری از سیل را ارائه می‌دهند. تعداد قابل توجهی از پرندگان و پستانداران برای پرورش یا تغذیه[14] به این تالاب‌های آب شیرین وابسته هستند. در مورد خدمات اکوسیستم فرهنگی، آن‌ها می‌توانند فرصت‌هایی برای آموزش محیط زیست و تفریح[15] فراهم کنند.
پیامدهای اکوسیستم پرورش ماهی در خور، تالاب، مصب و دریا
تالاب‌های ساحلی تحت فشار دائمی فعالیت‌های انسانی قرار دارند و یکی از در معرض خطرترین اکوسیستم‌های جهان هستند. اکثر تأثیرات ناشی از فاضلاب شهری، آلودگی صنعتی و کودهای کشاورزی است که منجر به تغییر توازن بیوژئوشیمیایی در اکوسیستم ها می‌‌گردد. برخی از انواع پرورش ماهیان صدها سال است که در تالاب‌های ساحلی انجام می‌شود. اثرات زیست محیطی آن‌ها توسط محققان و خود کشاورزان مورد توجه و بررسی قرار گرفته است و مشخص شده که ردپای منفی بسیار ناچیز‌ی در محیط زیست دارند. علاوه بر این، اثرات سودمند پرورش ماهی در این محیط‌ها به اثبات رسیده و این واقعیت بر کسی پوشیده نیست که این فعالیت ها باید واجد شرایط سیاست‌های حمایتی بهتر و بیشتری نیز باشد. علاوه بر این، در بسیاری از موارد، سیستم‌های تالاب ساحلی بدون مدیریت مستمر توسط جوامع محلی پرورش دهنده ماهی و ماهیگیران دوام نمی‌آورند. پیامدهای اکوسیستمی ارائه شده توسط تالاب‌های ساحلی بسیار شبیه به پیامدهای استخرهای پرورش ماهی آب شیرین است.
توصیه ها
FEAP بر لزوم انجام اقدامات زیر تأکید می‌کند:
- شناسایی و حمایت از خدمات پیچیده اکولوژیکی استخرها، تالاب‌ها و مصب‌ها را که توسط پرورش ماهی ارائه می‌شود، مطابق با استراتژی تنوع زیستی اتحادیه اروپا؛و این که آن‌ها به‌عنوان مناطق کشاورزی سنتی خاص با ارزش‌های اکولوژیکی بالا شناسایی شوند.
- برنامه ریزی فضایی هماهنگ برای حوضچه‌های آب شیرین و زیستگاه های تالاب دریایی را در جای مناسب خود قرار دهید.
- تخصیص فضای کافی برای آبزی‌پروری که خدمات اکوسیستمی را ارائه می دهد، در عین حال ساده سازی رویه‌های بوروکراتیک[16] برای دسترسی به فضا، صدور مجوز و فعالیت برای اطمینان از وجود طولانی مدت این نوع آبزی‌پروری.
- تأکید بر این که اگرچه ارزش خدمات اکوسیستمی ارائه شده توسط پرورش ماهی برکه‌ها، تالاب‌ها و مصب رودخانه به طور قابل‌توجهی بیشتر از هر بخش کشاورزی است، اما حمایت از این خدمات پیچیده با ارزش طبیعی به طور قابل‌توجهی کمتر است. این حمایت باید در راستای اهداف قرارداد سبز اتحادیه اروپا افزایش یابد.
- کمک‌های عمومی بیشتری را برای تحقیقات در مورد خدمات اکوسیستم ارائه شده توسط پرورش ماهی در برکه، مصب رودخانه و تالاب در دسترس قرار دهید تا دانش مبتنی بر علم موجود در مورد ارزش‌های طبیعی آن‌ها افزایش یابد.
- در نظر گرفتن جنبه‌های مثبت این سیستم‌های پرورش ماهی را برای اهداف تغییر آب و هوای اتحادیه اروپا.
- توسعه و حمایت از برنامه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی، دانش و درک این سیستم‌های سنتی آبزی‌پروری، با تمرکز بر ارزش‌های پیچیده اکولوژیکی و اجتماعی-اقتصادی آن‌ها، خدمات اکوسیستم آن‌ها و نقش آن‌ها در حفظ زیستگاه های تالاب.
- اجرای طرح های مدیریت موثر شکارچیان ماهی و ایجاد مکانیسم‌های جبران خسارات ناشی از حیات وحش در استخرهای پرورش ماهی به منظور حفظ ارزش های طبیعی آن‌ها.
- ایجاد امکان استفاده از برچسب ارگانیک یا شبه ارگانیک برای آبزیان پرورشی که از طریق سیستم‌های سنتی آبزی پروری گسترده و نیمه فشرده برای عرضه در بازار حاصل می‌شوند.
