بازگشت آذربایجان به نقشه جهانی خاویار
22 آوریل 2024
مزرعه پرورش ماهی در آذربایجان با هدف تولید بیش از 9 تن خاویار در سال، کمک می‌کند تا آذربایجان همسو با آبزی‌پروری پایدار و مترقی جهانی پیش برود.
مزرعه پرورش ماهی آذربایجان درست زمانی که اولین مزرعه پرورش ماهیان خاویاری کشور زمینی را در کنار مصب رودخانه کورا در ساحل غربی دریای خزر در اختیار گرفت، در سال 2017 تاسیس شد. این مزرعه ابتدا در سال 1954 تأسیس شده بود و علیرغم تاریخچه غنی خود، نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی داشت و AFF به منظور تولید خاویار پایدار و کمک به احیای تعدادی از گونه های محلی در معرض خطر، هفت سال گذشته را صرف نوسازی تأسیسات کرده است.
Rufat Tabasaranskiy، که از زمان تأسیس این شرکت تا کنون مدیرعامل بوده است، توضیح می دهد: «آذربایجان همیشه به عنوان تولید کننده محصولات مرغوب، با شعار از مزرعه تا چنگال در نظر گرفته شده است و هلدینگ] LU-MUN شرکت مادر [AFF دارای فرصت‌های بزرگ به ویژه در پرورش ماهیان خاویاری است.
AFF شامل یک واحد رودخانه‌ای متشکل از 60 هکتار حوضچه، یک تاسیسات RAS (سیستم مدار بسته به کمک کمپانیHesy Aquaculture پیشگام در سیستم‌های مدار بسته احداث گردیده) همراه با واحدهای نرسری و نگهداری مولدین است، نیمه دیگر مجموعه نیز از یک سیستم جریان آب شور در کنار دریای خزر تشکیل شده است.
آنها طیف وسیعی از گونه‌های خاویاری بومی منجمله، (Huso huso) Beluga(فیل ماهی)، Acipenser stellatus (اوزون برون)، Acipenser persicus (قره برون)، (Acipenser ruthenus) sterlet (تاس ماهی اتریشی، استرلیاد)، Acipenser gueldenstaedtii (تاس ماهی روسی، چالباش) را تولید می‌کنند، sterlet سریعترین رشد را داشته و تولید خاویار آن بین 12 تا 18 ماه طول می‌کشد، در حالی که بلوگا در حال حاضر حداقل 12 سال طول می‌کشد تا بالغ شود.
Tabasaranskiy توضیح می دهد که «یک کارشناس رفاه ماهی از بریتانیا استخدام کرد تا مطمئن شود که ماهی‌هایشان در شرایط بیولوژیکی صحیح نگهداری می شوند. ما به دنبال روش‌های جدیدی برای پرورش و تغذیه هستیم که به ما امکان می‌دهد خاویار بلوگا را در سال هشتم بدون از بین بردن رفاه ماهی برداشت کنیم».
این شرکت تعدای بلوگا را که قبلا از واحدهای نرسری دیگر خریداری کرده و به بلوغ رسیده بودند برداشت کرد. این در حالی است که اولین بچه ماهیانی که در نرسری همین مجموعه تولید شده‌‌اند تا سه الی چهار سال دیگر آماده برداشت خواهند شد.
پرورش خاویار به صبر و شکیبایی زیادی نیاز دارد. پرورش ماهی در بسیاری از جنبه ها مانند رابطه بین تیم عملیاتی و سرمایه گذار و از جهاتی شبیه به شراب سازی است. هزینه یک اشتباه بسیار زیاد است برای مثال، اگر اشتباهی در ترکیب خوراک رخ دهد، حداقل دو سال طول می‌کشد تا خودش را نشان دهد که دیگر کار از کار گذشته!
مسابقه‌ای تا انتها
بر اساس گزارش Tabasaranskiy، علیرغم ارتباط عمیق تاریخی و فرهنگی این کشور با خاویار، سایر شرکت‌های آذربایجانی توانایی‌های لازمه را نداشته‌اند. برای مدت طولانی پرورش ماهیان خاویاری مطابق با استانداردهای مورد نیاز بازار بین المللی و کشور با صید انبوه ماهیان وحشی در حال انقراض همراه بوده است.
وی در عین حال خاطرنشان می‌کند که بخش‌های فعال خاویار در کشورهای تولید کننده مثل چین، روسیه و ایران از نظر کیفیت در حال افول هستند.
زمانی که شروع کردیم دو هدف اصلی ما این بود که خاویار را پایدار کنیم و مطمئن شویم که گوشت آن طعم مناسبی دارد. در 20 سال گذشته بازار خاویار رو به وخامت گذاشته است. چینی‌ها برای کاهش هزینه‌های تولید دست به کارهای دیوانه‌واری، مانند پرورش گونه‌های مختلف ماهیان خاویاری از ظریق تلاقی ژنتیکی (cross-breeding) زده‌اند.
وی خاطرنشان می‌کند که رقابت برای تولید خاویار ارزان‌تر با تمرکز بر گونه ماهیان خاویاری Huso dauricus (فیل ماهی رودخانه) همراه بود.
در 20 سال گذشته، به دلیل استفاده از هیبریدهایdauricus ، رنگ تمام خاویارهای جهان متمایل به سبز شده است. Tabasaranskiy اظهار می‌کند: وقتی رستوران‌ها خاویار ما را می‌بینند و اختلاف رنگ مایل به خاکستری یا سیاه آن را مشاهده می‌کنند تشخیص نمی‌دهند که این رنگ مناسب است یا خیر!
احیای گونه‌های بومی
علاوه بر تولید طیف وسیعی از ماهیان خاویاری، این شرکت به دنبال تولید طیف وسیعی از ماهیان دیگر برای هر دو هدف مصرف و ذخیره سازی مجدد است. یکی از اهداف مزرعه کهTabasaranskiy را بیشتر مشتاق می‌کند، برنامه پرورش و رهاسازی ماهی آزاد خزری (Salmo ciscaucasicus) است گونه‌ای که حتی بیشتر از ماهیان خاویاری در خطر انقراض قرار دارد و آنها در تلاش برای بهبود ذخایر وحشی هستند.
او می‌گوید: «به ازای هر ظرف خاویاری که می‌فروشیم، 10 ماهی را به طبیعت بازمی‌گردانیم، بنابراین تأثیر خالص مثبتی برای محیط‌زیست به ارمغان می‌آوریم».
به گفته Tabasaranskiy، آنها اولین رها سازی سال 2023 را با 500 بچه ماهی آزاد خزری انجام دادند و با برنامه ریزی برای رهاسازی 5000 قطعه در سال جاری و تعداد بیشتری در سال‌های آینده، می توانند این تعداد را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. در همین حال آنها موفق شدند 50000 بچه ماهی Acipenser gueldenstaedtii را رها سازی کنند.
او اکنون به دنبال راه‌هایی برای ارزیابی تأثیر این برنامه منحصربفرد ذخیره سازی است.
ما در حال حاضر به دنبال سرمایه‌گذاران یا شرکایی از آذربایجان یا شاید قزاقستان هستیم تا با ایجاد یک پروژه بلندمدت برای ردیابی بچه ماهی‌های رها سازی شده اقدام کنیم. Tabasaranskiy توضیح می‌دهد که می‌خواهیم ماهی‌ها را به صورت رادیویی علامت‌گذاری کنیم، فانوس‌هایی را برای ردیابی مهاجرت آزاد ماهیان و ماهیان خاویاری نصب کنیم تا ببینیم اثرات صنعت نفت و پس‌روی دریای خزر بر مسیرهای مهاجرت آنها چگونه بوده است.
نقاط عطف اصلی
در حالی که AFF هنوز در ابتدای راه است، Tabasaranskiy اعتقاد دارد است که این شرکت پیشرفت چشمگیری در این مدت کوتاه داشته است.
ما نگاه به بخش خاویار آذربایجان را تغییر دادیم. جهان مردم ما را فراموش کرده بود و حالا آذربایجان را بالاتر از خاویار روسی و ایرانی می‌بینند.
او همچنین به این واقعیت اشاره می‌کند که این شرکت به جلب حمایت دولتی برای بخش گسترده‌تر آبزی پروری کمک کرده است.
Tabasaranskiy منعکس می‌کند که خریداران خاویار در اروپا و اسرائیل پتانسیل‌های آبزی پروری در آذربایجان را دیدند و پس از مذاکره با نهادهای نظارتی محلی مانند وزارت کشاورزی و وزارت محیط زیست، در نهایت آبزی پروری توسط دولت‌های محلی و ملی حمایت شد.
AFF در مجموع اکنون حدود 440 نفر را در بخش غذاهای دریایی استخدام کرده که این تعداد شامل خرده فروشی‌ها و وارد کنندگان نیز می‌شود که حدود 20 درصد از این رقم مستقیماً در مزرعه مشغول هستند. جالب اینجاست که بخش قابل توجهی از این مجموعه را صیادان متخلف سابق ماهیان خاویاری تشکیل می‌دهد.
برخی از آنها بهترین کارمندان‌های ما هستند، آنها بسیار سخت کوشند و دانش عملی بسیار زیادی در مورد ماهیان خاویاری دارند، این فنون را هرگز با تحصیل در مقاطع علمی نمی‌توان به دست آورد.
در نهایتTabasaranskiy به فعالیت‌های تحقیق و توسعه گسترده شرکت اشاره می‌کند که به اعتقاد او اهمیتی ملی دارد.
ما در حال آزمایش انواع سیستم پرورشی برای رسیدن به یک شرایط بهینه هستیم، همیشه کیفیت آب را بررسی می‌کنیم و با گونه‌های مختلفی مثل قزل‌آلا، کپور، خاویار و آزاد خزری سروکار داریم. این یکی از بزرگترین دستاوردهای ما است زیرا پرورش ماهی در کشورهای شوروی سابق به خوبی توسعه نیافته، اما ما امیدواریم که این روند را تغییر دهیم.”
چالش‌های اصلی
علیرغم تمام موفقیت‌ها،Tabasaranskiy واقع بینانه در مورد طیف وسیعی از چالش‌هایی که هنوز باید بر آنها غلبه کرد صحبت می‌کند.
به لحاظ عملی، وی خاطرنشان می‌کند که این شرکت با چندین دانشگاه مرتباً همکاری می‌کند تا بتواند نقشه DNA ماهیان خاویاری دریای خزر را ترسیم کند، چیزی که طی چند دهه اخیر با توجه به اتفاقاتی که در بخش پرورش خاویاری ایران، روسیه و چین روی داده، بسیار چالش برانگیزتر شده است.
شوخی‌های Tabasaranskiy “حتی برخی از معتبرترین تأمین کنندگان خاویار شروع به معرفی گونه‌های جدیدی کرده‌اند که هیچ کس حتی آقای Linnaeus[1] بیچاره هم نام آنها را نشنیده است، و باعث شگفتی می‌شود!”.
[1] کارل ون لینه گیاه‌شناس و پزشک سوئدی و پایه‌گذار نظام امروزی طبقه‌بندی گیاهان و جانوران بود. وی در حدود دو و نیم سده پیش شروع به مطالعه علمی گیاهان کرد.
وی همچنین به تعداد محدود متخصصان پرورش ماهیان خاویاری در آذربایجان اشاره می کند.
او توضیح می‌دهد: «ما بسیار مشتاقیم که این فرصت را ایجاد کنیم و متخصصانی را برگزینیم که مهارت‌های کاملاً متفاوت و تجربه کار با ماهیان خاویاری در آب‌های شیرین و شور را داشته باشند».
در نتیجه، آنها باید متخصصان خود را به خصوص در بخش آب شور آموزش دهند و از طریق فرصت‌های حمایتی دولت، برای اعزام آبزی‌پرورانشان به اروپا و آمریکای شمالی و فراگیری روش‌های نوین استقبال کنند.
او همچنین به لزوم بهبود وجهه خاویار اشاره می‌کند. به گفته Tabasaranskiy، علیرغم کیفیت و تطابق پذیری بالای خاویار، او همچنان با “مافیای روسیه و مافیای نفت” در تقابل است.
او از تغییر بازار‌های مافیایی شکل گرفته ناامید است و معتقد است که بازاری پایدار و اخلاق مدار مانند آنچه کهAFF برای ماهیان خاویاری در صدد آن است، وجود دارد.
برنامه‌هایی برای آینده
با نگاهی به آینده،Tabasaranskiy می‌گوید: امیدوار است که برای میزبانی از محققان، گردشگران و مشتریان بالقوه، میهمان‌خانه‌ای در مزرعه باز کند.
او همچنین قصد دارد تولید فعلی سالیانه 2 تن خاویار و 40 تن گوشت را افزایش دهد.
برنامه ما تولید سالیانه 9.2 تن خاویار و 170 تن گوشت ماهیان خاویاری تا سال 2026 است. این ما را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان منطقه تبدیل می‌کند، اما این تنها حدود 10 درصد از آنچه که بزرگترین تولیدکنندگان در چین تولید می‌کنند، خواهد بود من شنیده ام که چین سالیانه حدود 100 تن خاویار تولید می‌کند.
Tabasaranskiy در پایان می‌گوید: «اما می‌توانیم به خود ببالیم که محصولی با کیفیت و پایدار داریم».
