جستارهایی درباره صنعت پرورش ماهی در قفس در جهان بر اساس سالنامه آماری FAO در سال 2022
بهار 1403
فهرست
- مقدمه.
- پرورش ماهیان دریایی و آبزی پروری ساحلی..
- تولید آبزی پروری با غذادهی و بدون غذادهی..
- آبزی پروری فراساحلی..
- دیجیتالی شدن آبزی پروری: حکمرانی و فناوری..
- آبزی‌پروری یکپارچه چند منظوره (چند گونه ای).
- ابتکار دست در دست- تحلیلگری و تصمیم گیری چند معیاره در مورد جانمایی
فهرست شکل‌ها
- شکل 1- نرخ رشد سالانه تولید آبزی پروری آبزیان بر اساس قاره، 1990-2020.
- شکل 2- توزیع تولید گروه‌های اصلی منتخب بر اساس گونه و نوع آبزی پروری، 2005-2020
- شکل 3- مقایسه رشد صید و آبزی پروری بر اساس گروه کشورها و سطح درآمدی (به استثنای جلبک)، 1990-2020.
- شکل 4- سهم ماهیگیری از آبزی پروری در کل تولیدات صید و آبزی پروری گونه‌های عمده، سال 2020.
- شکل 5- ترکیب تولیدات آبزی پروری دریایی و ساحلی بر اساس گونه‌های اصلی 2016-2020.
- شکل 6- کاهش مقدار پرورش در قفس و پن در آب‌های داخلی چین در سال‌های اخیر.
- شکل 7- مدل سازی مکان های مناسب پرورش متراکم ماهی تیلاپیا در قفس(پهنه های آبی) نیجریه.
مقدمه
گزارشات سالیانه فائو که البته با کمی تاخیر منتشر می‌شود همواره منبع مهمی برای ارزیابی وضعیت آبزی پروری و صید و صنایع شیلاتی در سراسر دنیا بوده است. اگر چه در این سالنامه ها سر فصل مشخصی تحت عنوان پرورش ماهی در قفس (Pen یا Cage) وجود ندارد اما بررسی محتوایی این سالنامه آماری شکلی از کلیت صنعت پرورش ماهی در قفس را ترسیم می نماید. در گزارش حاضر تلاش شده است که آمارهای کشت و پرورش ماهی در قفس و پن که در گزارش فائو در ذیل دو بخش تولیدات آبزی پروری آب‌های داخلی و نیز آبزی پروری فرا ساحلی دسته بندی شده مورد بررسی قرار گیرد.
از این گزارش بر می آید که پرورش ماهی در قفس و پن در آب های داخلی که زمانی از رونق خوبی برخوردار بوده در سال های اخیر کاهش یافته و بالعکس پرورش قفس در آب های فراساحلی رو به افزایش گذاشته است و عمدتاً از اتکا به پرورش بدون غذادهی به سوی پرورش با استفاده از روش غذادهی و سیستم های متراکم تر روی آورده است.
آبزی پروری در قفس های فراساحلی به دلایلی از جمله نیاز به سرمایه گذاری بیشتر و تامین تجهیزات گران قیمت، نیاز به نیروی انسانی ماهی، مبهم بودن آثار زیست محیطی آن و برخی دلایل دیگر هنوز توسعه چشمگیری در سراسر جهان نیافته است اما با توجه به آن که تامین جهانی غذا و نیز کاهش اتکا به صید و سایر منابع طبیعی محدود شونده از اهداف مهم در سطح جهانی هستند و پرورش ماهی در آب های ساحلی دور از ساحل به صورت بالقوه تامین کننده این هدف های مهم هستند، در آینده نزدیک بیشتر از گذشته مورد توجه واقع خواهد شد.
آبزی پروری یکپارچه چند منظوره‌ی چند گونه ای یکی از راه کارهای توسعه صنعت قفس در آینده است که به کمک صنعت قفس خواهد آمد.
در این گزارش به برخی از پروژه های آفریقایی و خصوصاً نیجریه برای مکان یابی استقرار قفس هایی برای پرورش متراکم ماهی تیلاپیا اشاره شده است.
شکل 1- نرخ رشد سالانه تولید آبزی پروری آبزیان بر اساس قاره، 1990-2020
داده‌های جدول 1 توزیع جهانی آبزی پروری را به تفکیک منطقه نشان می دهد که منعکس کننده وضعیت تداوم تسلط تعداد کمی از تولیدکنندگان عمده در سطوح جهانی، منطقه ای و زیر منطقه ای است. از سال 1991 چین آبزیان و جلبک های پرورشی بیشتری نسبت به سایر نقاط جهان تولید کرده است. سهم چین در تولید آبزی پروری جهان در سال 2020 مشابه سال‌های اخیر 56.7 درصد برای آبزیان و 59.5 درصد برای پرورش جلبک بوده است.
تولید گروه‌های اصلی گونه‌های پرورشی در مناطق و کشورها به طور قابل توجهی متفاوت است. برخی از کشورهای با درآمد متوسط بر تولید آبزی‌پروری داخلی انواع گونه‌های ماهی تسلط دارند. برخی مانند نروژ و شیلی (دارای مناطق وسیع حافظت شده از دریای مواج)، به‌علاوه چین (گروه با درآمد متوسط) بر پرورش گونه‌های ماهی در قفس‌های دریایی تسلط دارند. ماهی آزاد اقیانوس اطلس گونه غالب پرورش قفس دریایی گونه‌های سردابی است، در حالی که ماهی تولید شده توسط پرورش دهندگان قفس دریایی در چین عمدتاً گونه های گرمابی بوده و ترکیب آنها متنوع تر است. شکل 2 الگوهای توزیع را در میان تولیدکنندگان پیشرو یا مناطق فرعی برای مقایسه گروه های گونه های اصلی منتخب نشان می دهد.
میگوهای دریایی بر تولید سایر سخت پوستان پرورشی در استخرهای آب شور که مربوط به آبزی‌پروری ساحلی هستند ، غالب می‌باشند. اینها منبع مهم درآمد ارزی برای تعدادی از کشورهای در حال توسعه در آسیا و آمریکای لاتین هستند.
شکل 2- توزیع تولید گروه‌های اصلی منتخب بر اساس گونه و نوع آبزی پروری، 2005-2020
جدول 1-تولید جهانی آبزیان پرورشی بر اساس منطقه و تولیدکنندگان اصلی منتخب
شکل 3- مقایسه رشد صید و آبزی پروری بر اساس گروه کشورها و سطح درآمدی (به استثنای جلبک)، 1990-2020
در سال 2020، تولید جهانی آبزی پروری در آب های داخلی 54.4 میلیون تن بوده است. 44.4 درصد از کل تولیدات جهانی مربوط به گونه‌های جانوری و جلبک ها بوده و آبزی‌پروری در آب های داخلی 62.2 درصد از کل تولید آبزی پروری را به خود تخصیص داد. آمار پرورش انواع گونه های ماهی، داده‌های سایر گونه های دیگر در آبزی پروری داخلی را در سطح منطقه ای و جهانی کوچک نشان می‌دهد (جدول 2). با این حال، وضعیت توسعه و الگوی ترکیب گروه های غیر از ماهیان از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متفاوت است.
در سطح جهانی، آبزی پروری آب های داخلی از روش ها و امکانات بسیار متنوعی استفاده می کند. عملیات و شیوه ها از نظر قدرت و توانایی های مالی ، سطح پیچیدگی های فنی و مدیریتی و میزان ادغام در زنجیره با سایر فعالیت های مرتبط بسیار متفاوت است. در سطح جهانی، پرورش ماهی و سایر گونه‌ها در استخرهای خاکی ، گسترده‌ترین روش کشت است.
کشت قفس و تا حدی پن نیز به طور گسترده در آبزی پروری داخلی استفاده می شود، اما اهمیت نسبی آن ها در بین کشورها بسیار متفاوت است. داده های جهانی در مورد کشت قفس داخلی و پن در دسترس نیست. بر اساس داده های موجود ، جدول شماره 3 آمارهای کشت در قفس و تولید در پن را در مقایسه با کل تولید ملی آبزی پروری آب های داخلی در کشورهای منتخب نشان می دهد.
سیاست ملی و محلی در بین کشورها از نظر کنترل دسترسی و استفاده از آب های آزاد عمومی برای آبزی پروری، از جمله کشت قفس و پن، متفاوت است. با مقررات مناسب، سرمایه‌گذاری در کشت قفس در آب‌های آزاد عمومی یک رویکرد مؤثر و کارآمد برای افزایش تولید آبزی‌پروری، همراه با کشت در برکه‌ها و دیگر روش‌های اثبات شده است.
در فیلیپین و اندونزی، کشت قفس و پن در رودخانه ها، دریاچه ها و آب‌بند‌ها برای دهه ها دستخوش توسعه چشمگیری بوده است. در سال های اخیر، کمپین هایی برای کاهش کشت قفس در برخی از منابع آبی آغاز شده اشت. در چین، یکی از محورهای برنامه پنج ساله سیزدهم (2016-2020) “سبز” کردن فعالیت های اقتصادی مبتنی بر منابع طبیعی در این کشور، از جمله آبزی پروری، به ویژه در مناطق داخلی بود. اجرای سیاست سبزسازی مستلزم برنامه‌های پاکسازی هماهنگ محلی همراه با یک برنامه کاهش برای محافظت از جوامع و افراد آسیب‌دیده بود و اکثریت قریب به اتفاق قفس‌ها و پن‌ها حذف شدند (شکل 6). برخی از استان‌ها هنوز تعداد محدودی مجوز را بر اساس ارزیابی ظرفیت تحمل پهنه های آبی اعطا می‌کنند، اما فرآیند مجوز، مسائل زیست‌محیطی و حفاظتی را بر ارزش اقتصادی عملیات کشت در قفس در اولویت قرار می‌دهد.
شکل 4- سهم ماهیگیری از آبزی پروری در کل تولیدات صید و آبزی پروری گونه‌های عمده، سال 2020
پرورش ماهیان دریایی و آبزی پروری ساحلی
آبزی پروری دریایی در تمام چرخه یا فقط در مرحله رشد در دریا انجام می شود. در مورد اول، چرخه تولید به طور کامل برای گونه‌های وابسته به مولد وحشی، در دریا انجام می‌شود، مثل صدف‌های دریایی. در غیر این صورت، ورود به دریا تنها به مرحله رشد چرخه تولید اشاره دارد که یک گونه از یک هچری در خشکی و گاهی حتی در آب شیرین تولید می شود، همانطور که در مورد ماهی سالمون اقیانوس اطلس وجود دارد. آبزی پروری ساحلی که معمولاً در استخرهای ساخته شده در خشکی یا در مناطق جزر و مدی انجام می شود، نقش مهمی در معیشت، اشتغال و توسعه اقتصادی در جوامع ساحلی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه در آسیا و آمریکای لاتین ایفا می کند.
در سال 2020، تولید جهانی آبزی پروری دریایی و ساحلی 68.1 میلیون تن بود که 33.1 میلیون تن آبزیان و 35 میلیون تن جلبک بود. شکل تولید آبزیان دریایی و آبزی پروری ساحلی گونه‌های اصلی به تفکیک منطقه در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2-آبزی پروری در آب های داخلی و تولید آبزیان پرورشی دریایی و ساحلی به تفکیک منطقه و بر اساس گروه گونه‌های اصلی، 2020
توجه: هیچ داده تولیدی در دسترس نیست. داده ها شامل تولید صدف و مروارید نمی شود. ممکن است به دلیل گرد کردن، داده ها با مجموع مطابقت نداشته باشند.
منبع: فائو
جداسازی پرورش آبزیان دریایی و آبزی پروری ساحلی سخت پوستان، نرم تنان و سایر بی مهرگان دریایی بر اساس ویژگی های بیولوژیکی این گونه ها و روش های کشت اتخاذ شده برای پرورش آنها نسبتاً آسان است. با این حال، این مورد برای ماهی‌ها و کشورهایی که گونه‌های مختلف ماهی را در هر دو سیستم کشت می‌دهند، به دلیل تجمیع داده‌های تولید، صادق نیست. بر اساس اطلاعات و داده های منابع جایگزین، شکلی کلی از پرورش آبزیان دریایی و آبزی پروری ساحلی در اینجا برای اولین بار ارائه می شود که این موارد را به تفکیک نشان می دهد. در تفسیر این اطلاعات اولیه باید احتیاط کرد (شکل 5). در سال 2020، ماهی حاصل از آبزی پروری ساحلی 3.1 میلیون تن بود که 37.4 درصد از مجموع تولید را تشکیل می‌دهد و مجموع آبزی پروری دریایی و ساحلی 8.3 میلیون تن از آبزی پروری بود. سخت پوستان تقریباً به طور کامل از طریق آبزی پروری ساحلی حاصل شدند. سهم آبزی پروری ساحلی برای سایر آبزیان 19.4 درصد بود و پس از آن جلبک های دریایی (4.2 درصد) و نرم تنان (0.5 درصد) قرار گرفتند.
جدول 3-سهم کشت قفس و پِن در تولیدات آبزی پروری آب‌های داخلی در کشورهای منتخب
نکته:
… داده ها در دسترس نیستند یا تولید نمی شوند. تولید کشت پن در چین شامل مقداری خرچنگChinese mitten است. برای مصر، کل تولید ماهی در آبزی پروری داخلی به کل تولید ملی آبزی پروری اشاره دارد.
منبع: فائو
شکل 5- ترکیب تولیدات آبزی پروری دریایی و ساحلی بر اساس گونه‌های اصلی 2016-2020
تولید آبزی پروری با غذادهی و بدون غذادهی
تولید آبزی پروری از طریق غذادهی به تدریج از گونه های بدون غذادهی پیشی گرفت. سهم آبزی پروری بدون غذادهی در کل تولید آبزیان پرورشی از بیش از 40 درصد قبل از سال 2000 به 27.8 درصد در سال 2020 تنزل یافته، اگرچه تولید مطلق نسبتاً ثابت مانده است. در سال 2020، تولید بدون غذادهی گونه های حیوانی 24.3 میلیون تن بود که شامل 8.2 میلیون تن در آبزی پروری داخلی (عمدتاً کپور نقره ای و کپورسرگنده) و 16.2 میلیون تن بی مهرگان آبزی (عمدتاً دو کفه ای دریایی) بود.
در سیستم‌های پرورش چند گونه‌ای که در آبزی‌پروری در آب های داخلی و ساحلی انجام می‌شود، گونه‌های پرورشی که بدون غذادهی رشد می‌کنند می‌توانند به طور مستقیم از خوراک گونه‌های تغذیه شونده استفاده کنند، به‌ویژه زمانی که خوراک به شکل پودر استفاده می‌شود یا پلت خوراک ، پایداری پایینی دارد و به سرعت در آب حل می‌شود. بنابراین، مرز بین گونه‌هایی که مصرف خوراک ندارند با گونه مصرف کننده اصلی خوراک در شرایط خاص کمتر مشخص می شود.
شکل 6- کاهش مقدار پرورش در قفس و پن در آب‌های داخلی چین در سال‌های اخیر
مناطقی مانند آفریقا توسعه پرورش گونه های آبزی بدون استفاده از غذادهی را تجربه نکرده اند. اگرچه کپورهای تصفیه کننده آب(filter-feeding carps ) دردهه‌های 1950 و 1960 در برخی از کشورهای آفریقایی برای پرورش معرفی شدند، اما قبل از فرا رسیدن هزاره جدید اگرچه از بین نرفتند ولی پرورش آن ها به حالت پژمردگی تبدیل شد وبا ماهی‌های تیلاپیا و گربه‌ماهی‌های محلی جایگزین شدند. شناسایی و توسعه گونه‌های ماهی بومی برای ایفای نقش این نوع کپورماهیان در توسعه آبزی‌پروری کم‌هزینه داخلی با روش های بهبود یافته در بهره‌وری طبیعی آب پرورش، اگر نگوییم غیرممکن، دشوار است. با این حال، در مناطق ساحلی آفریقا، تلاش‌های مشترک (مانند راه‌اندازی هچری هایی با مالکیت بین‌المللی) برای تسریع توسعه در پرورش نرم تنان دریایی، یک گزینه واقعی برای افزایش تولید غذای آبزی است.
آبزی پروری فراساحلی
با افزایش رقابت برای فضای ساحلی دریا، علاقه فزاینده ای به پتانسیل گسترش آبزی پروری فراساحلی در آب های عمیق‌تر، دورتر از ساحل، با جریان های عموما قوی تر وجود دارد. گسترش آبزی پروری تجاری در فراساحل برای ماهی های دریایی با ارزش و ماهی آزاد در کشورهای دارای ظرفیت آبزی پروری پیشرفته مانند نروژ، ترکیه و چین و همچنین در کشورهای کمتر پیشرفته آبزی پروری مانند پاناما و ایالات متحده آمریکا آغاز شده است. سیستم‌های آبزی‌پروری فراساحلی پتانسیلی برای دستیابی به اقتصادهای با مقیاس بهتررا ارائه می‌دهند. مکان‌یابی مناسب، تأثیرات بسیار کمتری بر کیفیت آب، بستر و ارگانیسم‌های کف زی مرتبط با آن که در رسوبات کف زندگی می‌کنند، دارند و خطرات عملیاتی کمتری را در ارتباط با فعالیت‌های آبزی‌پروری به دنبال دارد. با این حال، این نیاز به ارزیابی دقیق تردارد.
به دلیل آن که آبزی پروری فراساحلی نیاز به سرمایه گذاری سنگین برای تأمین تجهیزات و خوراک و…. دارد، توسعه این بخش هنوز محدود است. بنابراین، تامین مالی مناسب برای حمایت از رشد صنعت ضروری است. علاوه بر این، نقش فزاینده فناوری در قفس های دریایی، نیاز نیروی کار به ازای هر تن تولید را در مقایسه با آبزی پروری ساحلی یا نزدیک ساحل کاهش می دهد.
این به نوبه خود فرصت های شغلی برای اشتغال کارگران غیر ماهر یا نیمه ماهر را کاهش می دهد. با این حال، کشت دریایی گونه‌های پروشی آبزیان بدون نیاز به غذادهی در آب‌های غنی از مواد مغذی، مانند جلبک‌های دریایی و دوکفه‌ای ها می‌تواند بیشتر برای مزارع متوسط و کوچک مفید باشد زیرا هیچ هزینه‌ای برای خوراک مورد نیاز نیست و سازه‌های پرورشی نیز ارزان‌تر هستند.
صنعت و سازمان های نظارتی باید اطمینان حاصل کنند که اثرات زیست محیطی و اجتماعی حاصل از پرورش ماهی در دریا به درستی نظارت و مدیریت می شود. ارزیابی های بیشتری مورد نیاز است، نه تنها برای درک اثرات افزایش توسعه و مقیاس فعالیت در سایت های دارای آب های عمیق تر، بلکه برای بهبود مدل سازی پیش بینی اثرات. همچنین درک کامل مزایای کشت گونه های بدون نیاز به تغذیه، از طریق جذب مواد مغذی یا ذرات، جذب کربن، یا افزایش تنوع زیستی از طریق فراهم کردن ساختارهای پرورشی مناسب فراساحلی، ضروری است.
گسترش آبزی پروری فراساحلی می تواند سهم قابل توجهی در دستیابی به اهداف تولید جهانی غذا، افزایش در دسترس بودن محصولات آبزی برای مصرف کنندگان و کاهش هزینه های تولید و در نتیجه احتمالاً کاهش قیمت های بازار داشته باشد. سپس این می تواند مزایای اجتماعی گسترده ای را از طریق بهبود تغذیه، کاهش فشار بر ذخایر ماهی وحشی و کاهش اتکا به دام برای حمایت از نیازهای رو به رشد پروتئین حیوانی فراهم کند.
محصولات جانبی برای تولید پودر ماهی و همچنین استفاده از منابع پروتئین گیاهی برای جایگزینی پودر و روغن ماهی استخراج شده از منابع دریایی وحشی از اهمیت زیادی برخوردار است. در حالی که این مواد جایگزین جدید چالش‌های خود را برای زنجیره‌های تامین خوراک نشان می‌دهند، با این وجود، پایداری آینده گونه‌های آبزی نیازمند خوراک دهی به شدت وابسته به تامین اجزای خوراک جدید و متعادل از نظر تغذیه است که این اثرات را کاهش می‌دهد.
منابع پروتئینی جایگزین جدید برای آن که از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی مقرون به صرفه باشند، باید چندین معیار را داشته باشند: 1- از نظر تغذیه‌ای متناسب باشد (یعنی قابل هضم بوده و به طور مشخص به عملکرد فیزیولوژیکی، رشد و وضعیت سلامت گونه‌های پرورشی آسیب نرساند). 2- برای آبزیان پرورشی خوش طعم باشد. 3- از تولید پایدار حاصل شده و تا سطوح تجاری مقیاس پذیر قابل تولید باشد. 4- از نظر فیزیکی پایدار باشد.5 – به راحتی قابل حمل و نگهداری بوده و مهمتر از آن، 6- مغذی و با اثرات زیست محیطی و چرخه زندگی کوتاه‌تر همراه باشد.
گسترش بخش آبزی پروری همراه با غذادهی ، مستلزم تأمین مواد اضافی و مقرون به صرفه برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده برای خوراک و تکیه کمتر بر مواد اولیه دریایی با منابع سنتی است. با افزایش تقاضا، رقابت برای مواد تشکیل دهنده خوراک و آگاهی از پایداری تولید خوراک تشدید می شود. در واقع، تولیدکنندگان خوراک به طور فزاینده ای ملزم به نشان دادن پایداری و قابلیت ردیابی هستند، از جمله از طریق طرح های صدور گواهینامه مانند طرح های شورای سرپرستی آبزی پروری (ASC)، شورای نظارت دریایی(MSC).
با توجه به محدودیت در دسترس بودن آب شیرین، محدودیت زمین های قابل کشت و کمبود مواد مغذی ضروری مانند فسفات ها، و با توجه به رقابت شدید برای اکثر منابع پروتئین گیاهی مورد استفاده در حال حاضر (هم برای مصرف انسان و هم برای خوراک حیوانات خشکی)، تولیدات زراعی در خشکی تنها راه حل نیستند. برعکس، توسعه منابع تأمین پروتئین و روغن جایگزین و غیر سنتی، مانند گیاهان دریایی، جلبک‌ها و ریزجلبک‌ها، پروتئین‌های تک سلولی، زیست توده میکروبی و حشرات، و بازیافت ضایعات غذایی برای تامین نیازهای خوراک آبزی‌پروری ، در آینده حیاتی است (گلنکراس و همکاران، 2021) و به رشد پایدار آبزی پروری کمک می کنند (کوترل و همکاران، 2020).
در رابطه با شیوه های تغذیه خوب، غذادهی دقیق و تأمین خوراک های فرموله شده بر اساس مراحل مختلف زندگی آبزیان پرورشی و متناسب با ویژگی های تغذیه ای آنها به کاهش هزینه های خوراک و کاهش هدر رفت کمک می کند، بنابراین بهره وری انرژی و منابع در سیستم های آبزی پروری تغییر یافته، موفقیت را تضمین می کند. علاوه بر این، به منظور پاسخگویی به تقاضای جهانی غذا در آینده برای غذای آبزی، این بخش باید در جهت بهبود خوراک گونه‌هایی مانند کپور و تیلاپیا که بیشترین سهم آبزیان را تشکیل می‌دهند، تلاش کند.
دیجیتالی شدن آبزی پروری: حکمرانی و فناوری
با گسترش بسترهای فناوری دیجیتال، نرم افزار و زیرساخت برنامه های کاربردی دیجیتال به طور فزاینده ای در آبزی پروری (البته با سرعت کمتر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه) به ویژه برای بهبود برنامه ریزی و مکان یابی کسب و کار، مدیریت ذخیره سازی مزرعه، نظارت بر محیط زیست، پیشگیری از خطرات، امنیت زیستی و اتوماسیون هوشمند فعالیت های معمول مزرعه، به کار گرفته می شوند.
فن‌آوری‌های دیجیتال می‌توانند برای مقابله با بسیاری از چالش‌های تولیدی که این بخش با آن مواجه است مورد استفاده قرار گیرند و راه‌اندازی سیستم‌های هشدار اولیه برای هشدار به تولیدکنندگان در مورد رویدادهای حیاتی درونی و بیرونی مؤثر بر یک مرکز تولید بسیار کمک کننده است. فناوری‌های دقیق در مزرعه منجر به مصرف کمتر خوراک و کاهش ضایعات، بهبود کیفیت آب و کاهش هزینه‌های نیروی کار می‌شود و در نتیجه پایداری زیست‌محیطی و اقتصادی مزارع را افزایش می‌دهد. دسترسی خارج از مزرعه به فن‌آوری‌های آبزی پروری با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (مانند تلفن‌های همراه و سایر دستگاه‌های الکترونیکی)، پلت‌فرم‌های تجارت الکترونیک و سیستم‌های پرداخت دیجیتال زنجیره‌های تامین را کوتاه می‌کند و هزینه‌های مبادله را در سراسر زنجیره ارزش کاهش می‌دهد.
برنامه ریزی و مکان یابی فضایی آبزی پروری به لطف فناوری دیجیتال بهبود یافته است. به عنوان مثال، در دسترس بودن تصاویر ماهواره ای و دسترسی به داده های اقیانوس شناسی، هیدرولوژیکی و هواشناسی (مانند دمای آب، الگوهای بارش، میزان شوری، فراوانی طوفان) از طریق سنجش از دور در مدت زمان طولانی، همراه با استفاده از پهپادهای شکلبرداری دیجیتال، باعث شده است که نه تنها کیفیت و سرعت برنامه ریزی بهبود یابد، بلکه کاربرد جامع تری از رویکرد اکوسیستمی برای آبزی پروری (ecosystem approach to aquaculture ,EAA[1]) را ممکن ساخت.
[1] یک رویکرد کلی نگر برای مدیریت آبزی پروری است که تمام اجزای مختلف را در نظر می گیرد تا در یک مرز مشخصی تولید صورت گیرد.
به کارگیری فناوری دیجیتال (مانند حسگرها، ربات‌ها و دوربین‌ها) در آبزی‌پروری، نظارت بدون وقفه و از راه دور بر آبزیان پرورشی و امکانات کشت را فراهم می‌کند. این امر به طور قابل‌توجهی کارایی نیروی کار، دقت غذادهی، هوادهی، کیفیت آب و پایش پاتوژن ها را بهبود می‌بخشد. این پیشرفت‌های فن‌آوری به لطف استفاده کارآمد از منابع ورودی و کاهش تلفات ناشی از سوء مدیریت یا خطای انسانی و واکنش سریع فزاینده به شرایط نامطلوب کشاورزی، کاهش هزینه‌های تولید را ممکن می‌سازد.
با این حال، حمایت فنی و مالی برای راه اندازی یا پیشرفت فناوری های فوق ضروری است، در حالی که چارچوب های حاکمیتی مساعد بسیار مهم هستند. به عنوان مثال، یک پلت فرم الکترونیکی برای بحث تعاملی، برنامه ریزی، تولید و انتقال اطلاعات به اشتراک گذاری و صدور گواهینامه می تواند جریان محصول و اطلاعات را در سراسر زنجیره تامین تسهیل کند و از تضاد بین کاربران ناشی از عدم تطابق اطلاعات جلوگیری نماید. با این حال، حکمرانی برای توسعه و مدیریت چنین پلتفرمی از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه بر این، هماهنگ سازی قوانین و استانداردهای ملی و بین المللی برای افزایش شفافیت، بهبود امنیت سایبری و کاهش شکاف دیجیتال ضروری است.
آبزی‌پروری یکپارچه چند منظوره (چند گونه ای)[2]
در سیستم های یکپارچه آبزی پروری چند منظوره (multitrophic)یا چند وجهی (IMTA)، مواد مغذی حاصل از خوراک استفاده نشده و ضایعات دفع شده گونه های عذادهی شده به غذای گونه های دیگر تبدیل می شود، در نتیجه انتشار مواد مغذی در محیط را کاهش و بالعکس بهره وری کلی را افزایش می دهد. علاقه فزاینده‌ای به IMTA به عنوان بخشی از برنامه‌های Blue Transformation[3] وجود دارد، که با این حال نیازمند طراحی قابل توجهی از امکانات و تجهیزات برای ترکیب گونه‌های مختلف در یک سیستم یکپارچه (مانند پرورش جلبک دریایی و پرورش نرم تنان دوکفه ای همراه با پرورش ماهی) است و مستلزم مدیریت قوی ترتولید بوده و می‌تواند محصولات متعددی را به بازار عرضه کند. IMTA به عنوان یک سیستم برای پاکسازی زیستی در دریا یک راه حل بالقوه برای رسیدگی به نگرانی های آبزی پروری دریایی که زایدات آلی و معدنی را در محیط آزاد می کند، ارائه می دهد.
- [2] آبزی پروری یکپارچه چند گونه ای یا IMTA شبیه به چندپروری است که در آن دو یا چند موجود زنده با هم پرورش داده می شوند. در IMTA، چندین گونه آبزی از سطوح مختلف تغذیه ای به صورت یکپارچه برای بهبود کارایی، کاهش ضایعات و ارائه خدمات اکوسیستمی، مانند اصلاح زیستی، پرورش می یابند.
- [3] نقشه راه تحول آبی چشم اندازی برای دگرگونی سیستم های غذایی آبزیان برای تولید بهتر، تغذیه بهتر، محیط زیست بهتر و زندگی بهتر برای همه است.
سیستم های تولید یکپارچه کشاورزی-آبزی پروری (IAA[4])، که در آن دو یا چند فعالیت آبزی پروری و کشاورزی به طور همزمان یا متوالی انجام می شود، برای قرن ها در شرق آسیا و از دهه 1960 در آمریکای لاتین و آفریقا وجود داشته است، البته در مقیاس کوچکتر. IAA شامل سیستم های تولید دام-ماهی (به عنوان مثال پرورش خوک و ماهی)، پرنده-ماهی (پرورش اردک و ماهی) و برنج-ماهی/میگو است. این سیستم ها معمولاً گسترده یا نیمه فشرده هستند. ضایعات کشاورزی به یک سیستم ذخیره سازی ماهی وارد می شود – یا با افزودن کود یا با قرار دادن دام در محوطه هایی که مستقیماً بالای استخر قرار می گیرند – برای تقویت باروری آب و بهبود رشد ثانویه فیتوپلانکتون ها و زئوپلانکتون ها به عنوان غذا برای ماهی ها-ا انجام می‌شود. از سوی دیگر، در سیستم‌های آبیاری-آبزی پروری یکپارچه (IIA)، گیاه به عنوان محصول اولیه و ماهی به عنوان محصول ثانویه، پساب غنی از مواد مغذی را برای رشد گیاه فراهم می‌کند. به همین ترتیب، در آکواپونیک – شکل جدیدتر IAA – عنصر گیاهی محصول اصلی تجاری است. این سیستم ها مزیت زیست محیطی مهمی را به همراه دارند: استفاده بهینه از منابع آب و همچنین مواد مغذی محلول که در غیر این صورت در پساب های یک سیستم آبزی پروری از بین می روند.
[4] آبزی پروری یکپارچه پیوند همزمان یا متوالی بین دو یا چند فعالیت کشاورزی است که حداقل یکی از آنها آبزی پروری است. هدف اصلی: افزایش بهره وری از آب، زمین و منابع مرتبط و در عین حال کمک به افزایش تولید ماهی خوراکی است.
همه سیستم‌های تولید یکپارچه در سطح جهانی، به ویژه در سیستم‌های تولید در مقیاس کوچک و متوسط، زمانی که از نظر فنی امکان‌پذیر باشند، به عنوان یک مزیت مهم مورد توجه قرار می گیرند و منافع اقتصادی را برای کارآفرین فراهم می‌کنند. نیاز به استفاده مؤثر از منابع موجود بدون تأثیر منفی بر محیط، نیروی محرکه اتخاذ چنین سیستم های کشاورزی است.
ابتکار دست در دست- تحلیلگری و تصمیم گیری چند معیاره در مورد جانمایی
ابتکار دست در دست فائو (HIHI[5]) از پروژه هایی است که در بیش از 35 کشور پشتیبانی می‌شود. یکی از این پروژه ها پتانسیل نیجریه را برای پرورش گربه ماهی آفریقایی و تیلاپیای نیل ارزیابی می‌کند. این مطالعه یک مورد آزمایشی برای سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی آبزی پروری (GIS) بود که تجزیه و تحلیل تصمیم گیری چند معیاره (MCDA[6]) را اعمال می کند.
- [5] ابتکار دست در دست Hand-in-Hand Initiative (HIHI) از اجرای برنامه های ملی و آینده نگرانه برای تسریع تحولات سیستم های کشاورزی از طریق ریشه کنی فقر، پایان دادن به گرسنگی و سوء تغذیه و کاهش نابرابری ها حمایت می کند. این سیستم از مدل‌سازی و تحلیل‌های پیشرفته جغرافیایی و همچنین یک رویکرد مشارکت‌سازی قوی برای تسریع تحول مبتنی بر بازار سیستم‌های کشاورزی – برای افزایش درآمد، بهبود وضعیت تغذیه و رفاه جمعیت‌های فقیر و آسیب‌پذیر، و تقویت انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات آب و هوایی استفاده می‌کند.
[6] تصمیم گیری چند معیاره (MCDA) یا تجزیه و تحلیل تصمیم گیری چند معیاره (MCDA) زیرشاخه ای از تحقیقات عملیاتی است که به صراحت چندین معیار متضاد را در تصمیم گیری (هم در زندگی روزمره و هم در محیط هایی مانند تجارت، دولت و پزشکی ارزیابی می‌کند.)
ابتکار دست در دست از روش‌های منطقه‌بندی برای شناسایی مناطقی در داخل کشور که پتانسیل آبزی‌پروری خوب و در عین حال محقق نشده‌اند، حمایت می‌کند. این برنامه همچنین ورودی‌های رشته‌های مختلف در سراسر فائو و گروه‌های ویژه فنی کشور ها را از طریق میزگرد‌ها برای کمک به تعریف اولویت‌ها هماهنگ می‌کند.
بر اساس روش مدل‌سازی که قبلاً توسط FAO تعریف شده بود، تجزیه و تحلیل MCDA از یک جانمایی برای تعیین سیستم‌های پرورشی با سنجیدن عوامل مختلف، به استثنای – بسته به سیستم پرورشی – مناطق حفاظت‌شده یا شهری شلوغ، آب‌های بزرگ و مناطقی که در فاصله زیادی از جاده‌های اصلی قرار دارند، استفاده کرد.
این مطالعه منجر به ارائه مجموعه‌ای از نقشه‌ها شد که مناطق مناسب برای پرورش ماهی به روش فشرده هر دو گونه را نشان می‌دهد، و مناطق پیشنهادی در مقیاس منطقه‌ای و ایالتی را به سمت سیستم‌های حوضچه‌های یکپارچه غیر فشرده ( روش گسترده) با تأثیر بالقوه بالا بر کاهش فقر، بهبود تغذیه و امنیت غذایی ارائه کرد.
بر اساس شرایط طبیعی بهینه و دسترسی به بازار شهری، نتایج مورد مطالعه، پتانسیل رشد قابل توجهی را برای سیستم‌های پرورش ماهی فشرده در مناطق جنوب غربی، جنوب شرقی و شمال مرکزی نیجریه نشان می‌دهند، اما همچنین کمبود (یا عدم اعتبار) تامین انرژی و زیرساخت ضعیف حمل و نقل به عنوان عوامل محدود کننده اصلی برای کل زنجیره ارزش در این مناطق است. با این حال، پتانسیل فزاینده ای برای تولید انرژی فتوولتائیک [7]جایگزین از جنوب به شمال وجود دارد که فرصت های مطلوبی را در سایت های واقع در منطقه شمال مرکزی ایجاد می کند.
[7] فتوولتائیک سیستمی است که قادر به تبدیل مستقیم انرژی خورشیدی به انرژی الکتریسیته می‌باشد.
با این وجود، این مناطق مورد مطالعه امیدوار کننده ترین نقاط در ایالت های جنوب شرقی هستند. مدل‌سازی سیستم‌های متراکم قفس تیلاپیا در آب‌های عمیق ، پتانسیل قابل‌توجهی برای آبزی‌پروری دست‌نخورده را نشان می‌دهد که بازده سرمایه‌گذاری بالایی را در جنوب غرب، مرکز و شمال نوید می‌دهد (شکل 7).
شکل 7- مدل سازی مکان های مناسب پرورش متراکم ماهی تیلاپیا در قفس(پهنه های آبی) نیجریه
نکات: امتیاز مکان‌ها، حاصل جمع وزنی محاسبات و ضریب مکان شبکه بندی (معیارها) است که با مقادیر 0 تا 100 نرمال شده‌اند و 100 مربوط به مکان‌های ایده آل برای سیستم های پرورش فشرده ماهی تیلاپیا در قفس است.
مکان های نامناسب صورتی و مکان های مناسب آبی هستند. شناسایی مناسب‌ترین نقاط در نهایت منجر به فهرست کوتاهی از سدها یا مخازن پیشنهادی با بهترین شرایط برای سیستم‌های پرورش فشرده ماهی تیلاپیا در قفس می‌شود (لیست کوتاه در اینجا ارائه نشده است).
منبع: Adapted from Figure 16 in Ribeiro, N. 2021. GIS Multicriteria Decision Analysis – Nigeria Fresh water ish farming. Rome, FAO. Internal document. Cited 13 April 2022. https://sdlc.review.fao.org/confluence/download/attachments/4752761/MCDA_NGA_FishFarming_V1.4.pdf?api=v2
