صید و تجارت ماهیان پلاژیک کوچک ترجمه بخشی از روندهای بازار (Market Trends) آخرین شماره مجله INFOFISH International 6/2024
آبزیان کوچک دریا‌های آزاد(Small pelagics)
ماکرل
در دهه گذشته، میزان برداشت جهانی ماهی ماکرل بین ۵.۷ میلیون تن و ۶.۸ میلیون تن نوسان داشته است. در سال ۲۰۲۲، گونه‌های اصلی شامل chub mackerel (۱.۹ میلیون تن)،jack mackerel (۱.۲ میلیون تن) و Atlantic mackerel (۱.۱ میلیون تن) بوده‌اند. بر اساس آمار FAO در چهار سال اخیر، میزان برداشت ماهی ماکرل اطلس از ۸۷۳ هزار تن در سال ۲۰۱۹ به ۱.۱ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. با این حال، برای سال ۲۰۲۴، کشورهای ساحلی اقیانوس اطلس (اتحادیه اروپا، ایسلند، جزایر فارو، گرینلند، نروژ و بریتانیا) سهمیه را تنها ۷۳۹ هزار و ۳۸۶ تن تعیین کرده‌اند که کاهش از ۷۸۲ هزار و ۶۶ تن در سال ۲۰۲۳ است.
تجارت
مجموع صادرات ماهی ماکرل منجمد کامل نروژ در سال ۲۰۲۳ به ۲۹۸,۵۸۰ تن رسید که نسبت به سال ۲۰۲۲ (۳۳۱,۱۷۹ تن) کاهشی ۱۰ درصدی داشت. با این حال، ژاپن به عنوان بزرگ‌ترین بازار این ماهی ۱۴.۵ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۲ واردات داشت و از ۵۴,۷۶۸ تن در سال ۲۰۲۲ به ۶۲,۷۲۳ تن در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت. در مقابل، صادرات به چین به شدت کاهش یافت و از ۵۷,۶۸۲ تن در سال ۲۰۲۲ به ۳۲,۵۵۸ تن در سال ۲۰۲۳ (کاهش ۴۳.۶ درصد) رسید. با این حال، نروژ همچنان بزرگ‌ترین تامین‌کننده چین باقی ماند.
ماکرل همچنین از نروژ به کشورهای حوزه خلیج فارس و عمدتاً به امارات متحده عربی و عربستان سعودی صادر می‌شود. این صادرات از زمانی که اتحادیه تجارت آزاد اروپا (EFTA) در ژوئیه ۲۰۱۴ توافق‌نامه تجارت آزاد با شورای همکاری خلیج فارس (GCC) امضا کرد، روند رو به رشدی داشته است. صادرات به لحاظ حجمی سه برابر و از لحاظ ارزشی تقریباً پنج برابر رشد کرده است.
واردات ماهی ماکرل منجمد کامل چین در سال ۲۰۲۳ به ۵۳,۶۷۰ تن کاهش یافت که کاهش ۴۱ درصدی را نشان می‌دهد. نروژ با ۶۴.۳ درصد از کل واردات چین، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده این کشور بود، پس از آن ایسلند با ۹.۸ درصد و جمهوری ایرلند با ۸.۳ درصد قرار داشتند.
ماهی هرینگ (Herring)
یک مطالعه که به دستور گروه حمایت از ماهیان پلاژیک شمال آتلانتیک (NAPA) انجام شده است، بیان می‌کند که اگر صید بیش از حد در شمال شرق آتلانتیک متوقف نشود ذخیره ماهی هرینگ آتلانتو-اسکاندیناوی در معرض انقراض قرار می‌گیرد. این گونه برای چندین سال با مشکلاتی مواجه بوده است، اما علیرغم توصیه‌های شورای بین‌المللی تحقیقات دریاها (ICES) کشورهای ساحلی همچنان به فشار بر روی ذخایر ادامه می‌دهند. در واقع، محققان اظهار کرده‌اند که ذخیره ماهی هرینگ آتلانتو-اسکاندیناوی ممکن است تنها چند سال تا رسیدن به نقطه مرجع حد زیستی (Blim[1]) فاصله داشته باشد.
[1] Blim به نقطه مرجع حد زیستی اشاره دارد که در مدیریت منابع زیستی به کار می‌رود. این نقطه نشان‌دهنده حد پایین جمعیت یک گونه است که اگر ذخیره به این سطح برسد، گونه مذکور ممکن است نتواند به‌طور پایدار ادامه دهد و به خطر بیفتد. به عبارت ساده‌تر، Blim پایین‌ترین سطح مجاز برای جمعیت یک گونه است که حفظ آن برای بقای گونه ضروری است.
بنابراین، چشم‌انداز برای ماهی هرینگ آتلانتو-اسکاندیناوی در دهه آینده چندان مطلوب نیست. گروه NAPA نتیجه‌گیری کرده است که اگر صید بیش از حد بلافاصله متوقف نشود، صنعت ماهی هرینگ اروپا تا سال ۲۰۲۶ با فروپاشی کامل مواجه خواهد شد.
با این حال، در سایر مناطق، اسکاتلند ادعا می‌کند که تدابیری که این کشور برای بازسازی ذخایر ماهی هرینگ در آب‌های خود اتخاذ نموده است، اکنون اثرات خودش را نشان داده است. به تازگی، دولت اسکاتلند اعلام کرد که ذخایر ماهی هرینگ در شمال غرب کشور شروع به بازگشت کرده و یک ناحیه گسترده تخم‌گذاری ماهی هرینگ در سواحل Wester Ross در ارتفاعات شمال غربی اسکاتلند شناسایی شده است.
در فدراسیون روسیه، میزان برداشت ماهی هرینگ اقیانوس آرام در شرق دور در ژانویه ۲۰۲۴ نشان‌دهنده نشانه‌هایی از افزایش بوده است. در این ماه مجموعاً ۸۳,۵۰۰ تن برداشت شده است که ۷۰ درصد بیشتر از ژانویه ۲۰۲۳ است. در سال ۲۰۲۳، مجموع برداشت ماهی هرینگ در شرق دور روسیه برای کل سال به ۳۹۶,۰۰۰ تن رسید.
خبرهای خوبی از ژاپن نیز به گوش رسید. صید ماهی هرینگ در ابتدای سال ۲۰۲۴ بیش از ۸۰ درصد نسبت به ژانویه–فوریه ۲۰۲۳ افزایش داشته است. در همین حال، به نظر می‌رسد ذخایر ماهی هرینگ اقیانوس آرام در کانادا در حال بازیابی هستند. وزارت شیلات و اقیانوس‌های کانادا (DFO) پیش‌بینی می‌کند که میزان برداشت در سواحل غربی، به ویژه در نزدیکی جزیره ونکوور، ممکن است در سال ۲۰۲۴ تا ۵۰ درصد افزایش یابد.
فصل صید ماهی هرینگ آلاسکا در تاریخ ۲۲ مارس ۲۰۲۴ با سهمی( یا “سطح هدف برداشت “، یا GHL[2]) معادل ۷۳,۷۰۵ تن آغاز شد. برخلاف سال گذشته که فراوری کنندگان به دلیل پایین بودن قیمت فروش این ماهی، ماهی صید شده به عنوان مواد خام را خریداری نکردند، پیش‌بینی می‌شود که برخی از آن‌ها ممکن است تصمیم بگیرند تولید را در امسال از سر بگیرند. در چهار سال گذشته، مجموع صیددر آلاسکا و استان بریتیش کلمبیا در کانادا از ۱۴,۴۱۷ تن در سال ۲۰۲۰ به ۴۱,۶۳۲ تن در سال ۲۰۲۱ و ۴۴,۲۶۴ تن در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت، اما در سال ۲۰۲۳ به ۱۷,۴۶۱ تن کاهش یافت.
[2] GHL مخفف “Guideline Harvest Level” است که به معنای “سطح هدف برداشت” یا “سطح راهنمای برداشت” است. این مقدار به عنوان یک توصیه برای حداکثر میزان برداشت منابع طبیعی (مثل ماهی) در یک دوره خاص تعیین می‌شود تا از بهره‌برداری بیش از حد جلوگیری شده و منابع به طور پایدار حفظ شوند.
تجارت
صادرات ماهی هرینگ کامل منجمد فدراسیون روسیه که در سال ۲۰۲۳ مجموعاً ۲۱۸,۲۹۷ تن بود، نسبت به ۲۰۲۲ با افزایش ۴۸.۶ درصدی روبرو شد. از این مقدار، تقریباً ۶۱ درصد، معادل ۱۳۲,۸۶۶ تن، به چین صادر شد که واردات خود از روسیه را ۹۵.۸ درصد افزایش داده بود. صادرات به ساحل عاج با افزایش ۳۷.۴ درصدی همراه بود، در حالی که صادرات به جمهوری کره ۲۲.۶ درصد کاهش یافت.
صادرات ماهی هرینگ نروژ در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ از نظر حجم ۲۳ درصد و از نظر ارزش ۱۱ درصد کاهش داشت و به ۶۲,۷۷۸ تن با ارزش FOB [3]معادل ۱.۱ میلیارد کرون نروژ (۱۰۲.۳ میلیون دلار آمریکا) رسید. در عین حال، قیمت متوسط صادراتی ۱۵.۶ درصد افزایش یافت.
[3] FOB مخفف “Free On Board” است که در زمینه حمل و نقل و تجارت به معنای “تحویل روی عرشه” یا “تحویل در کشتی” است. این اصطلاح به معنای مسئولیت فروشنده است که کالا را تا لحظه‌ای که بر روی کشتی بارگیری می‌شود، تأمین کرده و پس از آن تمامی هزینه‌ها و خطرات مربوط به حمل و نقل بر عهده خریدار می‌باشد. به عبارت دیگر، در شرایط FOB ، فروشنده هزینه‌ها و خطرات مربوط به حمل کالا تا زمان بارگیری آن بر روی کشتی را می‌پردازد، اما بعد از بارگیری، تمامی مسئولیت‌ها به خریدار منتقل می‌شود.
پس از شروع قوی سال که با قیمت‌های بالای ماهی هرینگ همراه بود، قیمت‌ها در هفته‌های بعدی شروع به کاهش کردند و تا پایان ماه مارس، قیمت ماهی هرینگ کامل، به سطوح سال ۲۰۲۳ بازگشت. روند قیمت ماهی هرینگ منجمد آتلانتیک از اواسط سال ۲۰۲۳ در حال کاهش بوده است.
ماهی Capelin[4]
چند سال پیش، سهمیه‌ها برای ماهیcapelin صفر بود، اما به نظر می‌رسد که ذخایر این ماهی اکنون در حال بازسازی است و سهمیه نروژ برای سال ۲۰۲۴ به ۱۱۷,۵۵۰ تن افزایش یافته است. صید آغاز شده و به نظر می‌رسد که نویدبخش باشد.
[4] ماهی (Capelin) یک نوع ماهی کوچک از خانواده Osmeridae است که عمدتاً در آب‌های سرد اقیانوس اطلس شمالی و اقیانوس منجمد شمالی زندگی می‌کند. این ماهی به دلیل اندازه کوچکش و اهمیتش در زنجیره غذایی دریایی شناخته شده است. ماهی کپی‌لین به‌طور معمول به عنوان غذای ماهیان بزرگ‌تر، پرندگان دریایی و حتی پستانداران دریایی مصرف می‌شود. ماهی کپی‌لین در صنایع مختلفی مانند تولید خوراک ماهی و روغن ماهی نیز استفاده می‌شود. این ماهی‌ها در فصل تخم‌گذاری به سواحل می‌آیند و معمولاً در فرآوری‌های مختلف مانند دودی و شور شدن به بازار عرضه می‌شوند.
تا اوایل آوریل ۲۰۲۴، حدود ۱۰۹,۰۳۵ تن، یا تقریباً ۹۳ درصد از سهمیه، برداشت شده بود و فصل صید به پایان می‌رسید.
هدف اصلی این صید، استحصال تخم‌ماهی، به ویژه برای بازار ژاپن است. در ماه مارس، محتوی تخم‌ماهی ۲۰ تا ۲۱ درصد بود که این امکان را برای تولید تخم‌ماهی در کارخانه‌های فرآوری فراهم کرد. در سال ۲۰۲۳، ایسلند ۲۵,۰۰۰ تن تخم‌ماهی capelin فروخت، اما همچنان موجودی بالایی دارد که باعث کاهش قیمت‌ها شده است. هنوز مشخص نیست که آیا ایسلند سهمیه‌ای برای ماهی capelin در سال ۲۰۲۴ تعیین خواهد کرد یا خیر.
چشم‌انداز بازار برای تخم و ماهی کاملcapelin نامشخص است. ژاپن، که مهم‌ترین بازار برای این گونه است، تمایلی به خرید ماهی‌های کامل ندارد زیرا اندازه ماهی‌های صید شده نسبتاً کوچک است و تخم‌ماهی به دلیل موجودی باقی‌مانده از سال ۲۰۲۳ در انبارها به فراوانی وجود دارد. نروژ امیدوار است که بتواند برخی از ماهی‌های کامل را به شرق اروپا بفروشد، اما در حال حاضر بازار آنجا نیز نامطمئن است.
آنچوی/ ساردین Anchovies/sardines
در ابتدای آوریل، پرو سهمیه‌ای معادل ۲.۴۷۵ میلیون تن برای اولین فصل صید ماهی آنچوی در سال ۲۰۲۴ اعلام کرد که قرار بود از ۱۶ آوریل آغاز شود. این مقدار بیشتر از سهمیه‌های فصل اول و دوم در سال ۲۰۲۳ (به ترتیب ۱.۰۹ میلیون و ۱.۶۸ میلیون تن)است. در واقع، فصل اول سال ۲۰۲۳ به دلیل تأثیرات شدید پدیده ال‌نینو لغو شد که در نتیجه آن تولیدکنندگان خوراک ماهی با ضرری حدود ۱.۴ میلیارد دلار آمریکا روبرو شدند. فصل دوم سال ۲۰۲۳ در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۴ به پایان رسید، در حالی که تنها حدود ۷۴ درصد از سهمیه تعیین شده صید شد.
تجارت ماهیان کوچک پلاژیک در آسیا
به طور کلی، تولید و تجارت ماهی در جنوب شرقی آسیا و شرق دور قوی است، به طوری که چین، ژاپن و جمهوری کره بازارهای سنتی آن هستند. در عین حال، تقاضای مصرف‌کنندگان برای ماهی و محصولات دریایی در سایر بازارها نیز در حال افزایش است، جایی که ماهیان کوچک پلاژیک نقش مهمی در امنیت غذایی دارند.
سرانه مصرف ماهی و محصولات دریایی در منطقه آسیا- اقیانوس آرام بسیار بالاتر از میانگین جهانی است، جایی که گونه‌های کوچک پلاژیک، به ویژه ساردین‌ها، ماهی‌های ماکرل و آنچوی‌ها، نقش مهمی در تأمین ماهی‌های مورد نیاز برای جمعیت‌های منطقه دارند. در حالی که صیدهای محلی در بازارهای داخلی جذب می‌شوند، تقاضای اضافی از طریق واردات از مسیر تجارت میان‌منطقه‌ای و درون‌منطقه‌ای تأمین می‌شود.
در منطقه ASEAN (اتحادیه کشورهای جنوب‌شرقی آسیا)، مجموع واردات سالانه ماهی‌های خوراکی توسط یازده کشور عضو در دوره ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ پایدار و در حدود ۳.۶ تا ۳.۷ میلیون تن بود. واردات ماهیان کوچک پلاژیک بخش قابل توجهی از این مجموع را تشکیل می‌دهد که در سال ۲۰۲۳ به ۷۶۲,۸۴۱ تن رسید و ۲۱ درصد از واردات جهانی این گروه گونه‌ها (۳.۵۷ میلیون تن به ارزش ۴.۸ میلیارد دلار) را در سال ۲۰۲۳ تشکیل می دهد.
چشم‌انداز
در حالی که تأمین ماهی هرینگ از نروژ و سایر کشورهای شمالی اروپا در حال کاهش است و ممکن است در چند سال آینده به طور کامل از بین برود، اما به نظر می رسد تأمین ماهی هرینگ از فدراسیون روسیه فراوان باشد. بنابراین، با وجود اینکه فدراسیون روسیه در حال افزایش صادرات ماهی هرینگ خود است، ممکن است کاهش جهانی در تأمین ماهی هرینگ به وجود آید.
انتظار می‌رود تأمین ماهی ماکرل در امسال نسبتاً خوب باشد و قیمت‌ها در حال افزایش هستند. سهمیه اقیانوس اطلس شمالی تعیین شده است، اما کشورهای ساحلی هنوز در مورد توزیع این سهمیه به توافق نرسیده‌اند.
Capelin بازگشته است و چشم‌انداز امسال نسبتاً خوب به نظر می‌رسد. از آنجا که ایسلند و جزایر فارو امسال ماهی Capelin صید نمی‌کنند، تأمین ماهی باید از نروژ و فدراسیون روسیه باشد. با این حال، بازار هنوز نامطمئن است و قیمت‌ها پایین هستند.
تأمین ماهی آنچوی از آمریکای جنوبی ممکن است محدودتر شود، که عمدتاً صنعت خوراک ماهی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
