گفتگو با خانم دکتر نورهدیه محمد توفیق در باره کشت و پرورش مگس سرباز به عنوان جایگزین مصرف پودر ماهی مجله INFOFISH International 5/2024
دکتر نورهدیه محمد توفیق
استادیار مؤسسه علوم زیستی، دانشکده علوم، دانشگاه مالایا (UM)، مالزی؛ دکترای بیوتکنولوژی و بیوشیمی، تخصص در تغذیه‌ی آبزی‌پروری.
مترجم: محمدحسین فیروزخانی، متخصص پرورش و تکثیر لارو مگس سرباز سیاه / Black Soldier Fly Larvae
ویرایش و تنظیم نهایی :علی اکبر خدایی (DVM) دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران
سوال: پتانسیل اقتصادی بازار مگس سرباز سیاه به سرعت در حال رشد است. مطالعات مختلف پیش‌بینی کرده‌اند که با مراکز تولید و فرآوری که عمدتاً در منطقه آسیا-اقیانوسیه قرار دارند ارزش جهانی این بازار تا سال 2030 به بیش از 3.4 میلیارد دلار آمریکا خواهد رسید،. آیا می‌توانید توضیحاتی درباره این‌که چرا پرورش و فرآوری مگس سرباز سیاه سرمایه‌گذاری‌ها و تحقیقات قابل‌توجهی را در منطقه آسیا-اقیانوسیه به خود جلب کرده، و سپس، به طور خاص شرایط را در مالزی ارائه دهید؟
پاسخ: لاروهای مگس سرباز سیاه (Hermetia illucens) یا BSFL یک جبهه جدید و بسیار امیدوارکننده در بازیافت پسماندهای غذایی به شمار می‌روند. این لاروها تأثیر قابل‌توجهی بر محیط زیست دارند، نیاز به زمین کشاورزی بسیار کمی دارند و پروتئین‌های باکیفیتی تولید می‌کنند.
در سال‌های اخیر، شاهد افزایش قابل توجهی در تقاضا برای گوشت با کیفیت در اقتصادهای نوظهور، از جمله آسیا-اقیانوسیه بوده‌ایم. برای پاسخ به این تقاضا، تولیدکنندگان گوشت همواره به بهبود کیفیت تمرکز می‌کنند، از جمله سرمایه‌گذاری در تغذیه پایدار. به همین دلیل، صنعت تولید حیوانات، مانند مرغداری و آبزی‌پروری به سمت استفاده از پودر پروتئینی BSFL و سایر خوراک‌های مشتق از حشرات به عنوان راهی برای کاهش مصرف پودر ماهی و پودر سویا به عنوان منابع اصلی پروتئین حرکت کرده است.
غذای حیوانات خانگی نیز یکی دیگر از بازارهای پرمیوم نوظهور از تولید BSFL است، به غیر از دامپروری، که رشد بازار BSFL را تحریک می‌کند. لاروهای مگس سرباز سیاه به طور مؤثری قادر به تجزیه پسماندهای آلی هستند و محصولات جانبی با ارزشی مانند فضولات مگس (frass) از مدفوع BSFL تولید می‌کنند که به عنوان کود آلی استفاده می‌شود.
جالب است که شاهد افزایش تعداد شرکت‌های BSF در مالزی بوده‌ایم که محصولات جانبی کشاورزی به ویژه از ضایعات روغن نخل، را برای تولید فضولات حشرات استفاده می‌کنند. گزارش شده است که این کود کاملاً مناسب محصولات تجاری مالزیایی مانند دوریان، آناناس و همچنین روغن نخل است که مواد اولیه آن‌ها از ضایعات تولیدی BSF به دست می‌آیند.
علاوه بر این، دولت مالزی نیز در مقایسه با یک دهه گذشته به طور فزاینده‌ای به پتانسیل BSF پی برده است. از آنجا که این بخش هنوز جدید است، مشوق‌های متعددی برای تشویق به تحقیق و توسعه ارائه می‌شود، به امید افزایش بهره‌وری و رشد این بخش.
سوال: در بسیاری از نقاط جهان لاروهای مگس سرباز سیاه با تبدیل پسماندهای آلی به پروتئین و کود (BSFL) در حل بحران پسماندهای غذایی نقش داشته‌اند ، که به رشد حیوانات و محصولات کمک کرده و غذا را روی سفره‌ها قرار می‌دهد.این فرآیند در کشورهایی که سیاست‌ها و زیرساخت های جداسازی پسماند مشخصی ندارند و مگس‌ها به پسماندهای آلی دسترسی ندارند چگونه عمل می‌کند؟
پاسخ: در کشورهایی مانند مالزی بیشتر شرکت‌ها از محصولات جانبی کشاورزی خاص، به ویژه ضایعات روغن نخل، برای تغذیه BSFL استفاده می‌کنند. پسماندهایی مانند کیک دکانتر و کنجاله خرما (PKE) به دلیل فراوانی در صنعت BSFL رایج هستند، که مشکل دفع نادرست این ضایعات در صنعت روغن نخل را حل می‌کند.
بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ BSFL ترجیح می‌دهند از یک منبع ضایعات واحد استفاده کنند تا کیفیت و پروفایل غذایی لاروها را بهبود دهند و از نیاز به جداسازی پسماند جلوگیری کنند.
بیشتر فرآیندهای زیست‌تبدیلی BSFL با استفاده از پسماندهای غذایی به عنوان بستر توسط تولیدکنندگان کوچک انجام می‌شود. آن‌ها به پسماندهای آلی از کسب‌وکارها و منابع خانگی برای تولید BSFL تکیه می‌کنند و در بیشتر مواقع جداسازی و فرآوری پسماند به صورت دستی در تأسیساتشان انجام می‌شود. این روش معمولاً برای مدیریت پسماند و تولید محصولات ارزش‌افزوده BSFL مانند کود که خطرات ایمنی کمتری دارند مفید است. با این حال، بهتر است دستورالعمل‌های روشنی درباره نوع پسماندهای آلی که برای تولید BSFL ایمن هستند وجود داشته باشد.
سوال: برخی از ابتکارات موفق در آسیا که لاروهای مگس سرباز سیاه را برای تولید خوراک آبزیان استفاده کرده‌اند، چه هستند؟
پاسخ: در مقایسه با یک دهه پیش، امروز شاهد افزایش ابتکارات از سوی نهادهای خصوصی و دولتی در صنعت پروتئین‌های جایگزین هستیم. صنعت BSFL در این منطقه به‌ویژه در مالزی، از نظر ظرفیت تولید در صدر قرار دارد. با این حال خوراک آبزیان مبتنی بر BSFL هنوز به عنوان یک محصول تجاری در مراحل اولیه است. هنوز تولیدکنندگان بزرگ خوراک حیوانات آن را به صورت کامل نپذیرفته‌اند، بیشتر به این دلیل که صنعت حشرات هنوز نسبتاً جدید است. نگرانی‌هایی درباره هزینه و حجم تولید در مقایسه با پودرهای پروتئینی حیوانی و گیاهی موجود وجود دارد.
از طرف دیگر، تولیدکنندگان کوچک، در حال ارائه خوراک‌های آبزیان رقابتی و پایدار هستند که از پودر BSFL به عنوان منبع اصلی پروتئین در فرمولاسیون خود استفاده می‌کنند. در مالزی، برخی از کشاورزان کوچک به دلیل دسترسی آسان و هزینه مناسب آن BSFL را برای مصرف داخلی مزرعه خود تولید می‌کنند.
سوال: به نظر شما تا چه حد می‌توان BSFL را جایگزین پودر ماهی به عنوان منبع پروتئین باکیفیت در خوراک آبزیان کرد و همچنان پروفایل اسیدهای آمینه ضروری را حفظ کرد که برای رشد بهینه لازم هستند؟ آیا می‌توانید مثال‌هایی از مالزی بیاورید که خوراک‌های آبزیان غنی شده با BSFL به موفقیت‌هایی در بهبود نرخ رشد ماهی‌های پرورشی دست یافته‌اند؟
پاسخ: BSFL یک جایگزین سالم و امیدوارکننده است که به کاهش هزینه‌های خوراک و کاهش وابستگی به پودر ماهی وارداتی کمک می‌کند. تحقیقات در مورد موجودات آبزی نشان داده است که غلظت‌های مختلفی از BSFL می‌توانند به عنوان جایگزین پودر ماهی استفاده شوند بدون این‌که تأثیر منفی بر رشد ماهی‌ها بگذارند.
اگرچه ممکن است داده‌های خاص محدودی درباره بهبود نرخ رشد ماهی در مالزی با BSFL وجود باشد، اما روند کلی مثبت است. تحقیقات آزمایشگاهی ما نشان داده که ماهی تیلاپیلای قرمز هیبریدی قادر بود نیمی از پودر ماهی (یا 15 درصد از کل رژیم غذایی خود) را با BSFL جایگزین کند. اخیراً، مقاله‌ای درباره ماهی «پرچ» منتشر کردیم که نشان داد آن‌ها نیز همان سطح استفاده از رژیم غذایی مبتنی بر BSFL را مانند تیلاپیلا قبول کردند.
در بافت آسیایی توسعه جدیدی در هند نشان داده است که ماهی «پنگاسیوس» می‌تواند بدون تأثیر بر رشد و استفاده از مواد مغذی، به طور کامل پودر ماهی را با BSFL تخمیر شده جایگزین کند. همچنین، برای میگوی سفید اقیانوس آرام، بهترین رژیم غذایی برای رشد بهینه آن رژیمی بود که سطح گنجایش BSFL در آن از 20 درصد بیشتر نشود.
سوال: علاوه بر مگس سرباز سیاه، آیا گونه‌های دیگری از حشرات وجود دارند که ممکن است به عنوان جایگزینی برای پودر ماهی در خوراک آبزیان آسیایی در نظر گرفته شوند؟
پاسخ: تحقیقات در مورد خوراک‌های آبزیان آسیایی نشان داده است که حشرات مختلف می‌توانند جایگزین‌های پایدار و سالمی برای پودر ماهی باشند.
علاوه بر مگس سرباز سیاه، چندین گونه حشره دیگر نیز در میان پژوهشگران به عنوان جایگزین‌های پودر ماهی در مقایسه با یک دهه پیش محبوبیت یافته‌اند. از جمله این گونه‌ها می‌توان به کرم‌های آردی، کرم‌های ابریشم، ابرکرم‌ها، گونه‌هایی از مگس‌ها، جیرجیرک‌ها و ملخ‌ها اشاره کرد.
جیرجیرک‌های صحرایی، یا Gryllus bimaculatus که بخشی از تحقیقات من نیز هست، گونه‌ای است که به طور گسترده در آسیا یافت می‌شود. این حشره توانسته است قابلیت هضم و مقاومت در برابر استرس اکسیداتیو را در گربه ماهی‌های آفریقایی و تیلاپیا بهبود بخشد.
سازندگان خوراک آبزیان پایدار در آسیا ممکن است در آینده به این گونه حشرات توجه بیشتری کنند، حتی اگر BSFL در حال حاضر در خط مقدم قرار داشته باشد. برای بهره‌گیری از پتانسیل آن‌ها در آبزی‌پروری، تحقیقات بیشتری در مورد پروفایل‌های تغذیه‌ای، روش‌های فرآوری و سازگاری آن‌ها با گونه‌های ماهی ضروری است.
سوال: آیا روزی را پیش‌بینی می‌کنید که BSFL به عنوان منبع پروتئین برای مصرف انسان استفاده شود؟
پاسخ: BSFL اکنون به دلیل ارزش تغذیه‌ای بالایی که برای حیوانات دارد و نقش آن در چرخه اقتصاد بیشتر برای خوراک حیوانات، کود و مدیریت پسماند استفاده می‌شود
اگرچه بسیاری از مردم در نقاط مختلف آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا به خوردن حشراتی مانند ملخ‌ها، کرم‌های آردی، سوسک‌های نخل و جیرجیرک‌ها عادت کرده‌اند ولی BSFL یکی از این گونه‌ها نیست. اتحادیه اروپا و اخیراً سنگاپور، مصرف برخی حشرات را به عنوان منبع غذایی انسانی قانونی کرده‌اند اما BSFL هنوز در این فهرست قرار ندارد.
نگرانی‌های ایمنی، به ویژه در مورد بسترهای پرورشی و سیستم‌های کشت مورد استفاده از جمله دلایلی است که BSFL به عنوان غذای انسانی در نظر گرفته نمی‌شود. مطالعات کمی روی BSFL به عنوان یک منبع غذایی بالقوه برای انسان متمرکز شده است و برداشت عمومی از حشرات به عنوان منبع غذایی همچنان در سطح پایینی دارد. با این حال با گذشت زمان و افزایش پذیرش مردم از حشرات به عنوان منبع غذایی، فکر می‌کنم BSFL نیز به تدریج جایگاه خود را پیدا خواهد کرد.
سوال: شرکت‌های پیشرو در صنعت BSFL در روش‌های پرورش و کشاورزی هوشمند (IT) سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اما آیا از نظر فناوری و مالی امکان‌پذیر است که BSFL در سطح کوچک پرورش، فرآوری و به بازار عرضه شود؟ چه نوع آموزش و منابع مالی مورد نیاز خواهد بود؟
پاسخ: در مالزی، هر کسی می‌تواند به دلیل شرایط آب و هوایی مطلوب و هزینه‌های کم شروع به پرورش و تکثیر BSFL کند. با این حال ما نمی‌خواهیم افراد بدون در نظر گرفتن مسائل ایمنی به این حوزه ورود کنند. به عنوان یک مسئولیت شخصی همه کسانی که علاقه‌مند به ورود به این صنعت هستند باید خود را در مورد پرورش مسئولانه BSFL آموزش دهند تا اکوسیستم حفظ شود.
با این حال، هنوز به یک چارچوب قانونی خاص برای مالزی نیاز داریم که نقشه راهی برای بخش صنعتی فراهم کند. اگرچه هیچ برنامه مدونی وجود ندارد، اما چندین سازمان دولتی و دانشگاه‌ها، آموزش‌های ابتدایی را برای جذب علاقه‌مندان و افزایش آگاهی از صنعت BSFL ارائه می‌دهند. کسانی که علاقه‌مند هستند می‌توانند از این آموزش‌ها استفاده کنند.
با این وجود، مشوق‌های مالی مناسب از سوی دولت مطمئناً به تسریع پذیرش پروتئین جایگزین پایدار کمک خواهد کرد تا از چارچوب “تحول آبی” ما حمایت کند.
به دلیل جوانی این صنعت، معتقدم بسیاری از شرکت‌های نوپای BSFL هنوز به سودآوری خالص نرسیده‌اند. بر اساس آنچه من می‌دانم بازار هنوز ضعیف است اما دلایل زیادی برای خوش‌بینی در مورد بازار BSFL وجود دارد. این‌که تا چه اندازه کشاورزان کوچک می‌توانند نوآوری را پیش ببرند، بستگی به محیط آن‌ها دارد. همه چیز به مقیاس تولید و منابع مالی در دسترس برمی‌گردد.
اگر بتوانیم از منطقه آفریقا مثالی بزنیم، در زیمبابوه، برنامه‌ای به نام FISH4ACP در حال تلاش برای بهبود آبزی‌پروری تیلاپیا از طریق پرورش BSFL است تا فرصت‌های اقتصادی را برای اقشار محروم، جوانان و زنان افزایش داده و اثرات زیست‌محیطی را کاهش دهد.
فکر می‌کنم چنین برنامه‌ای می‌تواند به بهبود معیشت کشاورزان کوچک کمک کند و در عین حال تعامل اجتماعی را تقویت کرده و رفاه کلی جوامع را بهبود بخشد.
سوال: و در پایان، به طور کلی، چگونه باید دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی با هر دو بخش دولتی و خصوصی همکاری کنند تا محیط مناسبی برای فناوری پروتئین حشرات در چارچوب “تحول آبی” ایجاد شود؟
پاسخ: ما اذعان می‌کنیم که پودر حشرات به طور صریح در چارچوب تحول آبی گنجانده نشده است. با این حال در مورد استفاده از پودر ماهی به عنوان یک عنصر غذایی نگرانی‌هایی وجود دارد و یافتن راهبردی برای تأمین منابع پروتئین جایگزین ضروری است.
به عنوان محققان تغذیه آبزیان ما آماده همکاری با سایر نهادها برای تسریع این نوآوری هستیم. فکر می‌کنم باید با تمام بخش‌های مربوطه در این زمینه، از جمله بخش خصوصی، همکاری کرد تا به طور همزمان پیشرفت‌های صنعتی و امنیت غذایی پایدار محقق شوند.
