درس آموخته های نمایشگاه سن پترزبورگ روسیه برای صنعت میگوی ایران
مقدمه
بازار مهم کشور روسیه برای صنعت آبزیان ایران و خصوصاً میگوی پرورشی بسیار پر اهمیت است.
از آن جا که سایر بازارها به روی ما باز نیست و از چهار بازار اصلی چین، آمریکا، اتحادیه اروپا و ژاپن، عملاً تنها مسیر بازار چین برای ما فراهم بود و این بازار هم به دلیل شیوع بیماری های لکه سفید و AHPND عملاً امکان خرید از ایران را ندارد در حال حاضر همه نگاه ها به روسیه دوخته شده است. در مورد بازار چین یک نکته مهم دیگر این است که حتی اگر مشکل بیماری هم وجود نداشت چین خرید چندانی از ما نمی کرد؛ به دو دلیل: یکی این که به علت خرید بسیار فراوان که به رکورد یک میلیون تن رسیده انبارها پر است و تقاضای خرید در حال حاضر پایین است . موجودی قابل توجه میگو در سردخانه ها و انبارهای چین باعث کاهش قابل توجه خرید فوری در میان واردکنندگان شده است ؛ آنها دیگر مجبور به خرید به هر قیمتی نیستند. نکته بعدی این است که اکوادور همچون عقاب بالای سر بازار چین است و خریداران چینی به خرید از این کشور اعتماد کرده اند و با توجه به حجم کم تولید ایران و تنوع رنگ و کیفیت و مشکلات و ریسک های تبادل مالی (نمونه های زیادی از حکمیت اختلافات مالی میان خریداران چینی و طرف های ایرانی به اتحادیه ارجاع شده) تمایلی برای خرید از ایران الان وجود ندارد. همه این عوامل موجب گردیده همه راه های اصلی صادرات میگوی ایران به روسیه ختم شود.
از نظر اهمیت این بازار کافی است اشاره شود که در سال 1401 از مجموع 37500 تن صادرات میگوی ایران بیش از 17 هزار تن یعنی 46% آن به روسیه صادر شده؛ این در حالی است که در سال قبل از آن یعنی سال 1400 مقدار صادرات ایران به روسیه 4150 تن بوده است! (معادل 5/11 % کل میگوی صادراتی کشور)
از این روی حضور در نمایشگاه شیلاتی سن پترزبورگ برای صنعت میگوی ما بسیار پر اهمیت بود و به همین لحاظ علاوه بر جناب آقای دکتر خطیبی رئیس هیئت مدیره اتحادیه، تعداد زیادی از فعالان صنعت آبزیان کشور اعم از بخش میگو (تکثیر کنندگان، پرورش دهندگان و فراوران) ، ماهی در قفس و سایر بخش ها به عنوان بازدیدکننده در نمایشگاه حضور یافته بودند. ناگفته نماند که گروه تجاری ارم به عنوان فعالترین بخش خصوصی آبزیان کشور در نمایشگاه سن پترزبورگ غرفه دائر کرده بود که به خوبی هم مورد استقبال قرار گرفت و باید از این بابت به آنان خداقوت و خسته نباشید گفت.
دستاوردهای نمایشگاه سن پترزبورگ
آن چه برای فعالان میگوی ایران مهم است این که متاسفانه به دلایلی چند بازار آبزیان روسیه کساد بوده و تقریباً بخش اعظم مذاکرات فروش به نتیجه مطلوب نائل نگردید و خریداران روس پس از تبادل اطلاعات و انجام مذاکرات، پاسخ بابت خرید را به بعد موکول می کردند!
تقریبا اکثر بازدید کنندگان ایرانی پس از گفتگوهای سنگین با تجار روس این فضای سنگین را حس کرده و گزارش نموده اند و لذا به طور خلاصه می توان گفت که دستاورد حضور فروشندگان ایرانی در این نمایشگاه منتج به قراردادهای فروش عمده نشده و لذا می بایست صنعت میگو با اطلاع کامل از وضعیت این بازار، تصمیم عاقلانه و منطقی اخذ کند.
چرا بازار روسیه در سال جاری قوی نیست؟
توجه به برخی آمارها و واقعیت ها می تواند چرایی این امر را روشن کند.
1) ضعف روبل و تثبیت ریال
اگر به آمار17000 تنی سال گذشته توجه کنیم به وضوح در می یابیم که در سال قبل روبل وضعیت تثبیت شده ای داشت و بالعکس قیمت دلار در کشور ما رو به افزایش بود.
طبیعی است که در این شرایط امکان مذاکره و تفاهم بر سر قیمت ها و شرایط پرداخت فراهم تر بوده است.
در سال جاری ارزش روبل سقوط کرده که این به معنای کاهش قدرت خرید روس ها و درخواست تخفیف قیمت بیشتر از سوی آنان است. از طرف دیگر از ابتدای سال جاری قیمت دلار در ایران تقریباً ثابت بوده که این به معنای آن است که با توجه به تورم داخلی، امکان ارائه تخفیف به میزان مدنظر خریدار روس (کاملاً بر عکس سال قبل) وجود ندارد.
بنابراین ضعف روبل و تثبیت قیمت دلار عامل اول ضعف تقاضای روس هاست.
2) آثار جنگ اوکراین در کاهش واردات میگوی روسیه
اگر دوستان و همکاران محترم گزارش مهمی که در 22 شهریور ماه با عنوان “نکات برجسته آخرین گزارش GLOBFISH از بازارهای جهانی” منتشر شد را مطالعه کرده باشند، حتما این بخش از گزارش بازار میگوی روسیه را هم خوانده اند:
“جنگ اوکراین مصرف میگو در هر دو کشور روسیه و اوکراین را کاهش داد. تخمین واردات روسیه حدود 30 هزار تن است که 50 تا 60 درصد نسبت به سال قبل کمتر است”
این گزارش همان چیزی که در نمایشگاه مشاهده شد را به صورت عینی و بر اساس آمار تایید می کند: کاهش 50 تا 60 درصدی واردات میگوی روسیه.
وضعیت رقبای ما در بازار روسیه
اگرچه با مقایسه دو آمار متفاوتی که در دو بخش این تحلیل ارائه شد متوجه سهم بالای ایران در بازار روسیه می شویم اما این همه ماجرا نیست با گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران و آمار صادرات شرکت های عضو اتحادیه نشان می دهد که صادرات ایران به روسیه در سال گذشته 17000 تن بوده است. از سوی دیگر در گزارش GLOBFISH آمده بود که واردات روسیه حدود 30 هزار تن ثبت شده است. با کمی تساهل و به فرض تطابق تاریخ این دو آمار می توان گفت ایران سهمی بیش از 50 % بازار میگوی روسیه را داشته است که بسیار امیدبخش و غرور آفرین است. حتی اگر این آمار 17000 تنی را مربوط به سال 2022 بدانیم که روسیه حدود 45000 تن میگو وارد کرده بود، این سهم نزدیک 40 % خواهد بود که در هر حال درصد قابل توجهی است.
با این حال و علی رغم مزیت استثنایی ما از نظر موقعیت ژئوپلوتیک نسبت به سایر رقبا (اکوادور، عربستان و حتی ویتنام و هند) عوامل دیگری نیز خصوصا ًدر شرایط دشوار کنونی بازار تعیین کننده هستند.
مشاهدات عینی اخیر از وضعیت سردخانه ها و نیز شرکت های پخت میگو علائم جالبی را نشان می دهد که بر تمایل خریداران روس به سمت خرید میگوی ایران اثر منفی می گذارد. از جمله این موارد می توان به گزارش پخت محموله های وارداتی اشاره کرد. این گزارش ها عموماً درصد وزن پس از پخت، میگوی ایران را پایین تر از میگوی عربستان مشخص می ساخت.
توضیح آن که عموماً گزارشات وزن پس از پخت (همان حرارت دهی و بلنچ کردن میگو) در میگوی ایران حدود 97 تا 99 % بود لیکن برای میگوی وارداتی عربستان 106 تا 107 % یعنی قریب 8 تا 9 % وزن اضافه پس از پخت! این یعنی خریدار روس در صورت خرید میگو از ایران بین 8 تا 9 % وزن کمتری پس از پخت به دست می آورد و لذا خرید به قیمت مشابه از عربستان به نفع اوست.
پس از کنکاش و بررسی مشخص شد علی رغم آن که وزن هر جعبه در سالن های فراوری ما در هنگام بسته بندی هر جعبه حدود 2050 تا 2060 گرم است (یا در هر کارتن 12.5 کیلو گرم) اما همچنان وزن پس از پخت کمتر از 2 کیلو (و در مورد کارتن کمتر از 12 کیلو) است ولی هر کارتن میگوی عربستانی با همان وزن 2060 گرمی (یا 12.5 کیلویی شمش کارتنی) وزن پس از پخت بهتری دارد چرا که مقدار آب همراه میگوی آنان کم تر و وزن خالص آن بالاتر است. یعنی فراوری کننده عربستانی وزن خالص بیشتری تحویل می دهد و لذا گزارش پس از پخت آن بهتر است. لازم به ذکر است که سرعت عمل و کم دقتی کارخانجات بسته بندی و بعضا بی توجهی به اصول حرفه ای موجب این تفاوت شده است.
علاوه بر این تفاوت کمّی، از نظر قیمتی نیز قدرت چانه زنی رقبای ما عموماً بالاتر از که البته این مشکل ما در همه بازارهاست و اختصاص به روسیه ندارد. در خصوص سایز، رنگ و شرایط فروش هم همانند سایر بازارها وضعیت رقبا از ما بهتر است.
پیشنهاداتی برای سال جاری
همه می دانیم که وضعیت بازار جهانی میگو مناسب نیست و تمام پرورش دهندگان میگوی دنیا و حتی پرورش دهندگان اکوادوری با این واقعیت کنار آمده اند که نمی بایست وضعیت خود را با سال قبل مقایسه کنند.
ما هم که تافته جدا بافته ای از همه اقتصادهای دنیا هستیم و همواره نوسانات جهانی اثرات منفی بیشتری بر ما دارد از این جریان مستثنی نیستیم و لذا نباید چشم بر واقعیات ببندیم.
از سوی دیگر تورم داخلی، افزایش قیمت خوراک و از همه بدتر شیوع بیماری و زیان های ناشی از آن گریبان صنعت میگوی ما را گرفته و قدرت چانه زنی در بازار را بیش از گذشته کاهش داده است.
با تمام این واقعیت ها نمی توان دست روی دست گذاشت و از فروش میگو بدان امید که معجزه ای رخ می دهد منصرف شد. بعضاً مشاهده می شود که برخی از پرورش دهندگان و شرکای آنها (اعم از تولیدکنندگان خوراک، صادرکنندگان و یا تامین کنندگان مالی) به امید همین معجزه و یا افزایش قیمت ارز در ماه های آتی تمایل به فروش محصول را ندارند.
این بزرگترین اشتباه و سمی مهلک برای صنعت است؛ چرا که اولا هیچ گزارش مثبتی از بهبود بازار جهانی در کوتاه مدت در ریفرنس ها وجود ندارد و ثانیا تقریباً تمام تجارب قبلی نشان داده که نگهداری میگو در سردخانه ها هیچ گاه هدف های مدنظر در فروش یا درآمد بهتر را تامین نکرده است.
این استراتژی یعنی نگهداری میگو و عدم فروش آن تنها در یک صورت قابل توجیه است و آن این که امیدی به بهبود بازار جهانی و افزایش قیمت ها وجود داشته باشد و همان گونه که اشاره شد این فرض در شرایط کنونی متصور نیست، خصوصاً آن که فعلاً عدم امکان صادرات به کشورهای جنوب شرق آسیا و چین اولویت صادرات ما را به روسیه تغییر داده و به دلیل ضعف بازار روسیه تحقق این فرض برای ما در کوتاه مدت چندان محتمل نیست.
از سوی دیگر با توجه به افت کمی و کیفی و هزینه نگهداری محصول در سردخانه ها هزینه نهایی باز هم افزایش خواهد یافت که به هیچ وجه قابل توجیه نمی باشد.
به نظر می رسد که حتی اگر به امید افزایش قیمت ارز هم ترجیح به نگهداری محصول توجیه داشته باشد باز هم فروش محصول در شرایطی که هنوز کورسویی از امید به بازار روسیه وجود دارد بهترین گزینه است؛ بدان معنا که پرورش دهنده و سرمایه گذار می توانند ارز حاصل از فروش را ذخیره و چنانچه واقعاً تعدیل نرخ ارز محقق گردید از منفعت آن بهره مند شوند.
نهایتاً به عنوان توصیه آخر پیشنهاد می کنیم که با استفاده از آخرین فرصت های باقی مانده فروش محصول، صاحبان کالا، میگو را به ارز تبدیل کرده و به جای نگهداری محصول در سردخانه، ارز فروش صادراتی خود را ذخیره نمایند.
