پیشرفت در صنعت تون ماهیان ایران بر اساس درس آموخته هایی از تجارب جهانی متن مقاله ارائه شده توسط آقای دکتر خدایی دبیر اتحادیه در همایش ماهیگیری مسئولانه با تاکید بر زنجیره ارزش تون ماهیان

در این همایش بین المللی ارزشمند امیدوارم بر این موارد تاکید کنیم:

آموزش ، آگاهی بخشی جامعه صیادی و توسعه صید مسئولانه و پایدار تون ماهیان

بهبود کیفیت فرآیندهای پس از صید

و توسعه دسترسی به بازارهای بین المللی با ایجاد ارزش افزوده

از این فرصت استفاده می کنم و اصول و موازینی که در هفدهمین کنفرانس بین المللی تون ماهیان برای تمامی فعالان این صنعت تاکید شد را به سرعت مرور می کنم. در این همایش بر موارد زیر تاکید شد:

• بروز رسانی صنایع، انطباق با واقعیت های نوین تجارت جهانی تون ماهیان
• بروز رسانی صنایع، روندهای جهانی و ابتکارات پایدارسازی
• بازارهای جهانی ماهی تون، تجارت و بازاریابی: پذیرش تغییرات
• پایداری زنجیره تأمین و لجستیک
• سازگاری بازار و نوآوری های تکنولوژیکی با رویکرد پایداری صنایع
• فناوری و نوآوری برای صنعت ماهی تون سالم تر، ایمن و پایدار
• انقلاب آبی: ایجاد تعادل بین تقاضا، عرضه و ذخایر ماهی تون



• آشنایی با تکنولوژی های روز دنیا در خصوص صید و صیادی تون ماهیان، فراوری های نوین و عرضه محصولات جدید و با ارزش افزوده

• شناخت بیشتر ارزش و اهمیت ردیابی های مختلف و گواهی های بین المللی مرتبط خصوصاً گواهی های صید مسئولانه و MSC و ضرورت اجرای آن در کشور



• بازار محصولات MSC- هرساله در همه کشورها در حال افزایش است.

• برنامه های IOTC کاهش صید ماهی yellowfin در منطقه اقیانوس هند و نقش این تصمیم در حفظ امنیت غذایی مردم نواحی ساحلی

• ضرورت توجه جدی تر به صید پایدار و دوستدار محیط زیست خصوصاً حفظ ذخایر ماهی yellowfin و روش های بهبود صید و نگهداری و حمل و نقل آن
• اهمیت تغییر نگرش و mentality و خصوصاً ضرورت تفکر مشترک تمام ذی نفعان اصلی برای ایجاد این تغییر
• توجه جدی به موضوعات تغییر اقلیم و تغییرات اکوسیستمی مناطق مختلف صید تون ماهیان و اهمیت تبیین این موضوع برای جامعه صیادی و تصمیم گیرندگان دولتی برای انجام مطالعات بیشتر در این زمینه
• اهمیت بسیار زیاد موضوع ردیابی و بلک چین از مرحله مونیتورینگ شناورها و قایق های صیادی تا بازار و پلتفرم های قابل استفاده در این زمینه / بر اساس بنچ مارک های بین المللی تعریف شده و توانمند سازی تشکل های بخش خصوصی برای اجرایی کردن آن
• آشنایی با نسل جدید سیستم های اندازه گیری های الکترونیک (EM) و ضرورت بهره گیری تجارب کشورهای موفق در این زمینه
• رشد تجارت دیجیتال در تون ماهیان (و کل آبزیان) و توسعه نرم افزارها و سخت افزارها و نیز زیرساخت ها و سیاست های تعرفه ای کشورها
• تغییرات در نحوه فراوری و عرضه تون ماهیان به عنوان یک اصل مهم در آینده این صنعت
• این نمودار می تواند خیلی جذاب باشد. تون تنها گونه ای است که در همه جای دنیا پر طرفدار است و 32 % مردم دنیا هر هفته 5 تا 6 بار آن را مصرف می کنند. بعد از آن میگو قرار دارد که 19 % و سپس تیلاپیا 13 % مردن دنیا هر هفته 5 تا 6 بار آن را مصرف می کنند. تنها 8 % مردم دنیا هستند که در سال کمتر از یک یا دو بار تون میخورند. این نمودار جایگاه مهم تون ماهیان در مصرف جهانی آبزیان را نشان می دهد.

• در آسیا تغییرات جدیدی رخ داده و در سال های اخیر حتی تولید کنسرو از گوشت سیاه ماهی تون هم انجام شده و به امنیت غاذیی کشورهای ساحلی کمک می کند. تخمین زده می شود که صادرات این نوع کنسروها 12 تا 15 هزارتن به ارزش 20 میلیون دلار باشد.

• پیش بینی آینده صنعت تون ماهیان در جهت کاهش سهم ماهی تون به صورت کنسروی و افزایش سهم مصرف تون ماهیان به صورت کنسرو نشده (تازه و منجمد و همراه با سبزیجات و انواع محصولات ارزش افزوده است.

• تنوع و فرصت های تجارت تون در آسیا

افزایش تقاضای مصرف کننده برای تون ارزش افزوده تازه و منجمد در آسیای جنوب شرقی و خاور دور

قیمت تون ساشیمی و غیر ساشیمی در بازار جهانی بین 10 تا 25 دلار

بر اساس این واقعیات ، برخی ضرورت ها و بایسته هایی که می تواند (و باید) مورد توجه قرار گیرد به شرح ذیل پیشنهاد می گردد:

• اهمیت تقویت و هدفمند تر کردن پروژه مشترک unido

یکی از راهبردهای اصلی IOTC اهمیت و ضرورت توجه به ذخایر ماهی yellowfin tuna است به نحوی که برنامه های کاهش صید این ماهی در منطقه اقیانوس هند از دو مسیر ( کاهش تلاش صیادی و ممنوعیت ورود صیادان جدید) طی سال های 2015 به بعد انجام شده و یکی از دستور کار های مهم کشورهای این منطقه قرار دارد. این موضوع ضرورت توجه به بهره برداری مسئولانه و پایدار را از ذخایر این ماهی در آب های دریای عمان و خلیج فارس را بیش از پیش روشن می کند که می بایست همین موضوع کاهش تلاش صید و نیز ممنوعیت ورود افراد جدید) به بدنه جامعه صیادی کشور و خصوصا صیادان ماهی تون منتقل گردد.

پروژه unido می تواند با برگزاری کارگاه های آموزشی ویژه انعکاس دستاوردها و مسایل مطرح شده در این کنفرانس برای جامعه صیادی، فعالان بخش صنعتی (کارخانجات تولید کنسرو) و نیز مدیران و تصمیم گیران دولتی به صورت هدفمند عمل نماید.

• پیاده سازی نظام رهگیری و خصوصا اخذ گواهی های بین المللی

بخش عمده ای از موفقیت ها به موضوع ردیابی، نسل جدید سیستم های مونیتورینگ و اهمیت و الزام دارا بودن گواهی نامه ها خصوصاً MSC اختصاص دارد. موضوع ردیابی و صدور گواهی های صید مسئولانه در تون ماهیان و نیز گواهی های ASC و MSC به عنوان یک امر مسلم در دنیا پذیرفته شده و تمام راه کارهای آن مشخص است و نظام نامه های آن نیز به روشنی تدوین شده و ما نیز در کشورمان ناگزیر به اجرای آن هستیم.

• استفاده از تجارب کشورها و شرکت های پیشرو

کافی است توجه شود کشور کوچک گینه جدید (Papua New Guinea) توانسته زنجیره های تامین را به خوبی شکل دهد و 600 شرکت در این کشور موفق به اخذ گواهی MSC شده اند!

آقای آندرس آرنس هیدالگو معاون وزیر شیلات و آبزی پروری اکوادور نیز اعلام کرد که این کشور بزرگترین تولیدکننده میگوی پرورشی جهان و دومین تولیدکننده ماهی تون دنیاست و طی سال های 2020 تا 2022 به صورت سراسری نظام دیجیتالی ردیابی (Digital traceability) را در قالب یک برنامه جامع ملی برای چندین گونه مهم شامل کوسه، تون، میگو، خرچنگ قرمز و چند گونه دیگر اجرایی کرده است. طبق اعلام آقای آندرس آرنس هیدالگو دولت با مشارکت بهره برداران و ذی نفعان این نظام پایش و ردیابی را پیاده سازی کرده و همه شرکت های تولیدکننده کنسرو ماهی تون این کشور امروز دارای گواهی ASC هستند. طی همین دو سال 2021 و 2022، هفت کشتی پرساینر و 60 واحد فراوری گواهی MSC دریافت کرده اند. این توانمندی سبب شده که تمام بازارهای مطرح آبزیان دنیا بر روی محصولات کشور اکوادور باز باشد و این کشور در سال 2021 به رکورد درآمد 7 میلیارد دلاری از صنعت شیلات برسد.

• اولویت بر تشکیل زنجیره تأمین و ارزش

ما چاره و راه کاری جز این نداریم که برای رسیدن به اهداف خود موضوع زنجیره سازی در صنعت تون ماهیان را جدی بگیریم. به سخنی از آقای دکتر حسین رشید، وزیر شیلات، کشاورزی و منابع دریایی مالدیو استناد می کنم که گفتند :در حالی که بسیاری از ماهی‌های تون در جهان با استفاده از تور صید می‌شوند، ماهیگیری با تور تجاری به طور قانونی در مالدیو ممنوع است. در عوض، تمام ماهی‌های تون با دست و با استفاده از پول اند لاین صید می‌شوند. یکی از جنبه‌های اجتماعی-اقتصادی در مالدیو این است که ماهیگیران حقوق بگیر نیستند و برای سهمی از صید کار می کنند و بر اساس توافق از قبل، سود را بین خدمه تقسیم می کنند.

توجه بفرمایید: سهمی از صید!

تنها در این صورت است که تولید پایدار رخ می دهد؛ محصول در بهترین حالت صید و حمل و نقل می شود و به بهترین کیفیت فراوری و تبدیل به ارزش می گردد.

• همگرایی و تسهیل گری دولت از طریق زیرساخت سازی و حکمرانی مطلوب

تولید خوب نیازمند زیرساخت هایی است که دولت باید فراهم کند. تجهیز شناورها به دستگاه های نوین و هوشمند، آشناسازی با تکنولوژی های روز دنیا در خصوص صید و صیادی تون ماهی، تغییر نگرش دستگاه های حاکمیتی ( سازمان های شیلات و دامپزشکی، گمرک سازمان بنادر و سیستم های لجستیک و…) هم راستا با سیاست افزایش بهره وری و بهبود کیفیت صید و صادرات از جمله اقداماتی است که انتظار داریم پس از این همایش مهم بیشتر از قبل مورد توجه جدی مقامات دولتی ما باشد. در همین راستا و در جهت اقدام مقابله با صید غیرقانونی، گزارش نشده و بی ضابطه( IUU ) اتحادیه اروپا توقع داریم سازمان شیلات ایران نسبت به معرفی نماینده صلاحیتدار خود به همراه سایر الزامات به اتحادیه اروپا اقدام نماید و پیگیری های لازم را برای انجام فرایند کار با اتحادیه مذکور به عمل آورد.

از آنجا که حضور غیرقانونی شناورهای ایرانی در آبهای سایر کشورها و قرار گرفتن شناورهای متخلف در لیست شناورهای درگیر در صید غیر مجاز  کمیسیون های مدیریت منطقه ای ماهیگیری میتواند صادرات آبزیان به اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر را دچار اختلال نماید، لازم است ضمن تقویت سیستم های کنترلی و نظارتی شناورهای صیادی ترتیبی اتخاذ گردد که این شناورها بتوانند بطور قانونی در آبهای سایر کشورها نظیر سومالی صید نمایند.